पंचकर्माची ओळख - भाग 14: निरोगी व्यक्तींसाठी पंचकर्म
आत्तापर्यंत आपण पंचकर्माच्या विविध उपचारांबद्दल आणि रोगमुक्तीसाठी त्याचे महत्त्व कसे आहे हे पाहिले आहे. यावेळी आपण निरोगी व्यक्तींसाठी पंचकर्माचा उपयोग कसा होऊ शकतो हे पाहूया. निरोगी राहण्यासाठी, शरीराला सदोष स्थितीमधून बाहेर काढण्यासाठी व समतोल राखण्यासाठी आयुर्वेदानुसार काही दैनंदिन कर्मे आणि ऋतूनुसार पंचकर्मे आवश्यक आहेत.
आरोग्यरक्षक दैनंदिन नित्य कर्मे
सकाळी सूर्योदयाच्या पूर्वी उठल्यानंतर, सर्वात पहिले मलविसर्जन करा. त्यानंतर दंतधावन करणे आवश्यक आहे. यासाठी, पेस्ट ब्रशचा वापर न करता, कडू चवीचे दंतमंजन किंवा वड, उंबर, जांभूळ, खदीर यांसारख्या वनस्पतींची काडी वापरणे अधिक उपयुक्त आहे. चेहर्याचा पोत सुधारण्यासाठी, पेस्टमधील तिखट रसायनांपासून टाळावे.
गंडूष
दंतधावनानंतर गंडूष करणे अत्यंत आवश्यक आहे. गंडूष म्हणजे गुळण्या करणे. या प्रक्रियेमध्ये, कोमट पाणी किंवा तिळाचे तेल वापरणे सर्वोत्तम आहे. गंडूषामुळे तोंडाची शुद्धता आणि हिरड्यांचे आरोग्य टिकते. तेलाच्या गंडूषामुळे दातांची गुणवत्ता आणि ताजेतवानेपणाही टिकून राहते.
अंजन
डोळ्यात काजळ घालणे म्हणजेच अंजन. रोज सकाळी गाईच्या तुपाच्या काजळाने डोळ्यात अंजन करा. यामुळे डोळ्यांची स्वच्छता, दृश्टीची तीव्रता आणि कफदोषापासून बचाव होतो.
धूमपान
आयुर्वेदानुसार, धूमपान म्हणजे औषधांच्या धुराचा उपयोग करून शरीरातील दोष दूर करणे. यासाठी वेखंड, ओवा आणि सुंठ यांसारखी औषधी वापरली जातात. हे नाक आणि श्वसन संस्थेसाठी अत्यंत फायदेशीर असते.
अभ्यंग
अभ्यंग म्हणजे शरीराला तेलाने मालिश करणे. रोज तेलाचा मालिश शरीराच्या सर्व अवयवांना करणे आवश्यक आहे. अभ्यंगामुळे शरीराला जास्त आराम मिळतो, वय वाढते, आणि शरीरात रक्तप्रवाह सुधारतो. यामुळे त्वचा आणि स्नायूंचे आरोग्य सुधारते, तसेच दृष्टी आणि मानसिक स्वास्थ्यास मदत होते.
उद्वर्तन व स्नान
उद्वर्तन म्हणजे औषधी उटण्याने शरीराची त्वचा घासून साफ करणे. चंदन, वाळा, आणि शिकेकाई अशा प्रकारच्या वनस्पतींचा वापर करावा. साबणाचा वापर टाळावा कारण त्यामुळे त्वचेची प्रतिकारशक्ती कमी होऊ शकते.
ऋतू नुसार पंचकर्म
ऋतू बदलल्यावर शरीरातील दोषांची स्थिती बदलते आणि त्यामुळे शरीराची आवश्यकताही बदलते. ऋतूनुसार पंचकर्मे केली जातात ज्यामुळे शरीरात संतुलन राखले जाते.
वसंत ऋतु
वसंत ऋतूमध्ये कफ दोष पातळ होतो आणि त्याला बाहेर काढण्याची प्रक्रिया म्हणजे वमन. वसंत ऋतूमध्ये वमन करवून घेतल्याने कफ दोष नष्ट होतो आणि शरिराच्या आरोग्याला फायदे होतात.
वर्षा ऋतु
वर्षा ऋतू मध्ये वात दोष वाढलेला असतो. या काळात बस्ती करणं अत्यंत आवश्यक आहे. बस्ती करणे शरीरात वात दोषांचे शमन करते आणि संधिवात, मणक्यांचे विकार, आणि पक्षाघात यासारख्या वात विकारापासून संरक्षण करते.
शरद ऋतु
शरद ऋतुमध्ये पित्त दोष वाढतो. यासाठी विरेचन पंचकर्म अत्यंत आवश्यक आहे. पित्त दोष बाहेर काढण्याचे कार्य विरेचनाने होते. पित्तप्रकृतीच्या व्यक्तींनी या ऋतूमध्ये विरेचन केले पाहिजे.
निष्कर्ष
निरोगी राहण्यासाठी दैनंदिन नित्य कर्मे आणि ऋतूनुसार पंचकर्म करणे आवश्यक आहे. या प्रक्रियेमुळे शरीराचा दोषशमन होतो आणि शरीर निरोगी व संतुलित राहते. पंचकर्म न केल्यास शरीरात असंतुलन होऊन विविध विकार होऊ शकतात.
आणि हे सर्व आयुर्वेदाच्या प्राचीन ज्ञानावर आधारित आहे, ज्यात शरीराचे संतुलन राखण्यासाठी योग्य उपचारांची आवश्यकता आहे.
डॉ. भूषण काळे डॉ .स्मिता काळे
एम एस (प्रसूती व स्त्री रोग ) एम डी (पंचकर्म ) केरळ
आयुभूषण आयुर्वेदिक वंध्यत्व निवारण आणि केरळीय पंचकर्म चिकित्सालय
(वंध्यत्व, स्त्रीरोग, गर्भसंस्कार, सुवर्णप्राशन, केरळीय पंचकर्म)
No comments:
Post a Comment