बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -44)

44. जंतांसाठी नैसर्गिक उपचार

2.      परिचय

3.      बालकांमध्ये जंत होणे ही एक सामान्य समस्या आहे. अपूर्ण आहार, अस्वच्छता, दूषित पाणी, आणि पचनसंस्थेची दुर्बलता यामुळे जंतांची वाढ होते. जंतांमुळे मुलांमध्ये अशक्तपणा, भूक मंदावणे, पोटदुखी, चिडचिड आणि झोपेच्या तक्रारी दिसून येतात. आयुर्वेदात जंतांना ‘कृमी’ असे म्हटले असून, त्यांचे विविध प्रकार व नैसर्गिक उपचार सांगितले आहेत.

          जंतांचे प्रकार आणि त्यांची लक्षणे

6.      १) आमाशयज कृमी (गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल वर्म्स)

7.      ✔ भूक मंदावणे
✔ उलट्या किंवा मळमळ
✔ वारंवार जुलाब किंवा बद्धकोष्ठता

8.      २) अर्श कृमी (पिनवर्म्स)

9.      ✔ गुदद्वारावर खाज सुटणे
✔ रात्री झोप न लागणे
✔ वारंवार पोटदुखी

10.  ३) वर्मिक्युलर कृमी (राउंडवर्म्स)

11.   ✔ पोट फुगल्यासारखे वाटणे
✔ थकवा आणि अशक्तपणा
✔ वजन न वाढणे

12.  ४) पट्टकृमी (टेपवर्म्स)

13.   ✔ सतत खाल्ल्यावरही वजन न वाढणे
✔ मलाशयात हालचाल जाणवणे
✔ मलात कृमी दिसणे

        आयुर्वेदिक दृष्टिकोन आणि उपचार

16.   आयुर्वेदानुसार जंत हे शरीरातील दोष आणि दूषित आहारामुळे होतात. म्हणूनच, आयुर्वेदात कृमींसाठी पंचकर्म, औषधी आणि आहारशुद्धी यावर भर दिला जातो.

17.  १) औषधी उपाय

18.  ✅ अरणी (Ajwain - Trachyspermum ammi)

19.   ✔ जंत नष्ट करणारे उत्तम औषध
✔ पचन सुधारते
👉 सेवन: १/२ चमचा अरणी चूर्ण कोमट पाण्यासोबत द्यावे.

20.  ✅ विदंग (Vidanga - Embelia ribes)

21.   ✔ कृमिनाशक आणि पचनशक्ती सुधारते
👉 सेवन: विदंग चूर्ण मधासोबत द्यावे.

22.  ✅ हिंग (Asafoetida)

23.   ✔ पचन सुधारते आणि जंत नष्ट करते
👉 सेवन: हिंग गरम पाण्यात टाकून द्यावे किंवा पोटावर लावावे.

24.  ✅ पिंपळी (Pippali - Long Pepper)

25.   ✔ कृमी नष्ट करून आतड्यांचे आरोग्य सुधारते
👉 सेवन: पिंपळी चूर्ण मधासोबत द्यावे.

26.  ✅ बेल (Bael - Aegle marmelos)

27.   ✔ बद्धकोष्ठता व जंत कमी करते
👉 सेवन: बेलफळाचा रस नियमित द्यावा.

      २) आहारातील नैसर्गिक उपाय

30.   🥕 गाजर: दररोज सकाळी उपाशीपोटी एक गाजर खाल्ल्यास जंत कमी होतात.
🍌 केळे: पचन सुधारून आतड्यांतील जंत बाहेर टाकते.
🥥 नारळ: नारळाचे दूध व खोबरे जंतनाशक आहे.
🍍 अननस: यात असलेल्या एंझाइम्समुळे जंत मरतात.
🧄 लसूण: रात्री झोपताना कोमट पाण्यासोबत लसूण खाल्ल्यास जंत नष्ट होतात.

      ३) जीवनशैली व स्वच्छतेचे महत्त्व

33.   ✅ स्वच्छता पाळा – हात धुणे, स्वच्छ कपडे आणि आहार यामुळे जंत टाळता येतात.
✅ पाणी उकळून प्यावे – जंत संक्रमण टाळण्यासाठी गरम पाणी प्यावे.
✅ मुलांच्या नखांची स्वच्छता ठेवा – नखे मोठी असतील तर जंत संक्रमणाचा धोका वाढतो.

       निष्कर्ष

36.   बालकांमध्ये जंत होणे ही सामान्य समस्या असली तरी योग्य आयुर्वेदिक औषधोपचार, आहार आणि स्वच्छतेच्या सवयींनी ती सहज नियंत्रणात ठेवता येते. कृमींवर नैसर्गिक उपाय अवलंबल्यास बालकांचे आरोग्य सुधारेल आणि पचनसंस्था मजबूत होईल.

37.   🌿 "आयुर्वेदाच्या मदतीने जंतांवर नियंत्रण मिळवा आणि मुलांचे आरोग्य टिकवा!" 🌿

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522