ओळख पंचकर्माची
भाग १२ - बाह्य स्नेहन
मागील भागात आपण पंचकर्म चिकितेसाठी केले जाणारे बाह्य स्नेहनाचे काही महत्त्वाचे प्रकार पाहिले. यावरील शास्त्रशुद्ध माहिती पुढील भागात सादर करतो.
अभ्यंग –
अभ्यंग म्हणजे संपूर्ण शरीराच्या त्वचेला विशिष्ट प्रकारे तेल लावून त्यावर योग्य पद्धतीने मसाज करणे. त्वचेत असंख्य छिद्रे असतात ज्याद्वारे शरीरातील विषारी घटक बाहेर निघून जातात. आयुर्वेदानुसार, त्वचा हे वातदोषाचे स्थान आहे, त्यामुळे त्वचेला तेल लावल्याने शरीरातील वातदोष संतुलित होतात.
आपल्या शारीरिक आणि मानसिक स्थितीचे प्रतिबिंब त्वचेवर दिसते. जेव्हा शरीरात किंवा मनात काही समस्या असतात, तेव्हा त्वचा गडद होऊन अशुद्ध होते. तर, जेव्हा व्यक्ती आरोग्यपूर्ण आणि आनंदी असते, त्याची त्वचा तुकतुकीत आणि तेजस्वी दिसते.
अभ्यंग हा एक अत्यंत महत्त्वाचा उपचार आहे ज्यामुळे शरीरातील दोष संतुलित होतात. पंचकर्म उपचाराचे एक महत्त्वाचे पाऊल असलेला अभ्यंग अनेक प्रकारांच्या उपचारांमध्ये समाविष्ट केला जातो. याचबरोबर, याचा उपयोग एक स्वतंत्र चिकित्सा म्हणूनही अनेक आजारांसाठी केला जातो.
विधी –
अभ्यंग साधारणतः रिकाम्या पोटी सकाळी केलं जातं. हे करण्यासाठी खोली हवेशीर असावी, पण पंखा किंवा एसीचा वापर टाळावा. रुग्णाला योग्य पद्धतीने झोपवून, प्रशिक्षित परिचारकांकडून तेल लावणे गरजेचे आहे.
सर्व अंगाचे अभ्यंग केले जाते. योग्य तेलांचा वापर, जसे तिळाचे तेल, खोबरेल तेल, चंदनबलालाक्षादी तेल, शतावरी तेल हे औषधी तेलं वैद्याच्या सल्ल्यानुसार वापरली जातात. डोके, चेहरा, गळा, छाती, पोट, कंबर, हात-पाय, आणि तळपाय अशा अंगावर विविध पद्धतीने अभ्यंग केला जातो.
फायदे –
अभ्यंगाचे अनेक फायदे आहेत, विशेषतः सांधेदुखी, कंबरदुखी, सायटिका, पोटदुखी, दमा, त्वचारोग यासाठी विशेष फायदेशीर आहे. वातव्याधी, निद्रानाश, कृशता, दुबळेपणा आणि प्रसूतीनंतर सर्वांग अभ्यंग केल्याने शारीरिक आणि मानसिक ताण कमी होतो.
पादाभ्यंग –
पादाभ्यंग म्हणजे पायाच्या तळव्याला तेल लावून मसाज करणे. जुनी परंपरा म्हणजे खोबरेल तेल आणि काशाची वाटी यांचा वापर करून पादाभ्यंग करणे. हे आजकाल कमी होऊ लागले आहे, परंतु याची पुनरावृत्ती करणे आवश्यक आहे. पायाच्या तळव्याला तेल लावल्यास शरीरातील उष्णता कमी होते, झोप चांगली लागते आणि दृष्टी सुधारणेसाठी मदत होते.
आजकालच्या अनियमित जीवनशैली, तणाव, जागरण आणि व्यसने यामुळे शरीरातील स्नेहाचा अंश कमी होतो आणि शरीरात उष्णता वाढते. यावेळी गोडेतेल, एरंडेल तेल, खोबरेल तेल, शतधौतघृत यांचा वापर फायदेशीर ठरतो.
नाभीपूरण –
नाभीपूरण म्हणजे नाभीमध्ये तेल घालून ते हळूहळू जिरवणे. या क्रियेद्वारे पोटाच्या स्नायूंचे दौर्बल्य, गॅस निर्माण होणे, मलावरोध आणि प्रजनन प्रणालीतील विकार यावर उत्तम परिणाम होतो. या उपचारामुळे उदराच्या स्नायूंचे बल, मलावरोध दूर होतो आणि आतड्यांची क्रिया सुधारते.
कटीबस्ती –
कटीबस्ती म्हणजे कमरेच्या मणक्याला औषधी तेलात बुडवून ठेवणे. यामुळे कंबरदुखी, कमराच्या स्नायूंचे जखडणे यावर आराम मिळतो. यासाठी महानारायण तेल, धान्वंतर तेल, सहचर तेल यांसारख्या औषधी तेलांचा वापर वैद्याच्या सल्ल्यानुसार केला जातो.
जानुबस्ती –
कटीबस्ती प्रमाणेच, गुडघ्यांच्या समस्येसाठी जानुबस्ती केली जाते. विशेषत: आजकाल टोटल नी रिप्लेसमेंटचे प्रमाण वाढले आहे. जानुबस्ती आणि नियमित तेल अभ्यंग केल्याने टोटल नी रिप्लेसमेंटचे प्रमाण कमी होऊ शकते.
ग्रीवा बस्ती आणि हृदबस्ती यांसारख्या उपचारांचे कार्य देखील इतर उपयुक्त बंधनांमध्ये समाविष्ट आहे.
या भागात आपण बाह्य स्नेहनाचे महत्त्वपूर्ण प्रकार आणि त्याचे उपयोग शिकलो.
पुढील भागात स्वेदनाचे (शेक घेण्याचे) विविध चिकित्सा उपयोगी प्रकार समजून घेऊया.
(इलाज के लिए डॉक्टर से परामर्श करें।)
डॉ. भूषण काळे डॉ .स्मिता काळे
एम एस (प्रसूती व स्त्री रोग ) एम डी (पंचकर्म ) केरळ
आयुभूषण आयुर्वेदिक वंध्यत्व निवारण आणि केरळीय पंचकर्म चिकित्सालय
(वंध्यत्व, स्त्रीरोग, गर्भसंस्कार, सुवर्णप्राशन, केरळीय पंचकर्म)
No comments:
Post a Comment