वीर्य विश्लेषण (Semen Analysis): पुरुषांच्या प्रजनन आरोग्यासाठी महत्वाचा तपासणी

 

          वीर्य विश्लेषण (Semen Analysis) म्हणजे काय?

वीर्य विश्लेषण, ज्याला स्पर्म काउंट असेही म्हणतात, ही तपासणी वीर्य आणि शुक्राणूंच्या गुणवत्तेची व प्रमाणाची मोजणी करते. वीर्य हा गाढ, पांढरट द्रव असतो जो संभोगाच्या वेळी शिश्नातून बाहेर पडतो. याला उत्सर्ग (Ejaculation) असे म्हणतात. वीर्यामध्ये शुक्राणू असतात, जे पुरुषांच्या प्रजनन प्रणालीमध्ये तयार होतात आणि बाळाच्या निर्मितीसाठी आवश्यक असलेले आनुवंशिक घटक असतात.

जर आपण आणि आपल्या जोडीदाराने दीर्घ काळापासून गर्भधारणा साधण्याचा प्रयत्न केला असेल आणि तरीही यश मिळत नसेल, तर वीर्य किंवा शुक्राणूंच्या गुणवत्तेच्या समस्या यामागे असू शकतात. कमी शुक्राणूंची संख्या किंवा योग्यरित्या न हालणारे शुक्राणू हे वंध्यत्वाचे (Infertility) कारण ठरू शकतात. वीर्य विश्लेषण या समस्यांचे निदान करण्यासाठी एक प्रभावी तपासणी आहे.

वीर्य विश्लेषण कधी करावे?

तुम्हाला वीर्य विश्लेषण करण्याची गरज असू शकते जर:

• तुम्ही आणि तुमच्या जोडीदाराने किमान 12 महिने गर्भधारणा साधण्याचा प्रयत्न केला आणि यश मिळाले नाही.
• तुम्ही अलीकडेच व्हॅसेक्टॉमी (पुरुष नसबंदी शस्त्रक्रिया) केली असेल आणि वीर्यामध्ये शुक्राणू नसल्याची खात्री करायची असेल.

वीर्य विश्लेषण कसे करतात?

तपासणीसाठी वीर्याचे नमुने आवश्यक असतात. हा नमुना गोळा करण्यासाठी तुम्हाला प्रयोगशाळेत खासगी खोलीत हस्तमैथुन करून वीर्य एका स्वच्छ कंटेनरमध्ये गोळा करावे लागते. अधिक अचूक परिणाम मिळवण्यासाठी, तपासणीसाठी नमुना लवकरच प्रयोगशाळेत पाठवणे आवश्यक आहे.

• नमुना गोळा करण्याआधी 2-7 दिवस संभोग टाळावा. यामुळे शुक्राणूंची संख्या वाढण्यास मदत होईल.
• तपासणीसाठी वीर्याच्या गुणवत्तेत दिवसभरात बदल होऊ शकतो, त्यामुळे दोन किंवा अधिक वेळा नमुना गोळा करावा लागतो.

तपासणीचे परिणाम काय दर्शवतात?

वीर्य विश्लेषणामध्ये अनेक घटक तपासले जातात:

1. वीर्याचे प्रमाण (Volume): कमी प्रमाणामुळे गर्भधारणेची शक्यता कमी होते.
2. शुक्राणूंची संख्या (Sperm Count): कमी संख्या असणे हे वंध्यत्वाचे संकेत असू शकतात.
3. शुक्राणूंची हालचाल (Motility): योग्यरित्या हालणारे शुक्राणू गर्भधारणेसाठी आवश्यक आहेत.
4. शुक्राणूंची आकार-रचना (Morphology): अयोग्य आकाराचे शुक्राणू अंडाणूला फलित करण्यास अक्षम असू शकतात.
5. pH: वीर्याच्या अम्लतेमध्ये असामान्यता असल्यास शुक्राणूंच्या हालचालीवर परिणाम होऊ शकतो.
6. पांढरया रक्त पेशी (Leukocytes): वीर्यामध्ये पांढरया रक्त पेशींची उपस्थिती संसर्गाचे सूचक असू शकते.

जर परिणाम सामान्य नसतील, तर याचा अर्थ तुम्ही कायमस्वरूपी वंध्य आहात असे नाही. पुढील तपासणीसाठी आपल्या डॉक्टरांना भेटा, कारण काही समस्या जीवनशैलीत बदल करून किंवा उपचारांद्वारे सोडवता येऊ शकतात.

वंध्यत्वाची संभाव्य कारणे:

• धूम्रपान, मद्यपान किंवा इतर चुकीच्या सवयी
• वृषणांमध्ये (Testicles) शारीरिक समस्या जसे की वॅरिकोसील (Varicocele)
• आनुवंशिक आजार किंवा मधुमेह, हार्मोनल असंतुलन

निष्कर्ष

वीर्य विश्लेषण ही पुरुषांच्या प्रजनन आरोग्याची तपासणी करण्यासाठी एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे. जर तपासणीच्या निकालात समस्या आढळल्या तर उपचारांसाठी डॉक्टरांच्या सल्ल्याने पुढील तपासण्या आणि उपाययोजना ठरवता येतात. त्यामुळे गर्भधारणेची शक्यता वाढवण्यासाठी आपल्या डॉक्टरांना वेळेवर सल्ला घ्या.

आपल्या आरोग्याची काळजी घ्या आणि आपल्या आयुष्यात आनंद आणि समाधान मिळवा!

डॉ. भूषण काळे  96 65 351 355

एम एस (प्रसूती स्त्री रोग ), पी एच डी (स्कॉलर ) वंध्यत्व 

डॉ. स्मिता काळे 88 88 511 522

एम डी (पंचकर्म ), केरळ.