आई व्हायचय मला भाग २८

 

कृत्रिम गर्भधारणा (पत्नी सायकल स्तर : 2)

गर्भधारणेसाठी अनेक प्रकारचे उपचार केले जातात, त्यातील एक महत्त्वाचा उपाय म्हणजे कृत्रिम गर्भधारणा (IUI - Intrauterine Insemination). आधुनिक वैद्यकशास्त्रात हा उपचार विशेषतः अशा जोडप्यांसाठी वापरला जातो, ज्यांना नैसर्गिकरीत्या गर्भधारणा होण्यात अडचणी येत असतात. आयुर्वेदातही या संदर्भात उत्तर बस्ती आणि वाजीकरण उपचार यांचा उपयोग केला जातो, जे पुरुष आणि स्त्री दोघांसाठी फलदायी ठरतात.

कृत्रिम गर्भधारणेची प्रक्रिया

सामान्यतः लैंगिक संबंधाच्या वेळी साधारणतः 50-100 दशलक्ष गतीशील शुक्राणू योनीमध्ये प्रवेश करतात आणि त्यापैकी काही लाख शुक्राणू गर्भाशयात पोहोचतात. मात्र, काही वेळा हे नैसर्गिकरित्या घडत नाही, म्हणून कृत्रिम गर्भधारणेचा पर्याय वापरला जातो.

कृत्रिम गर्भधारणेची प्रमुख टप्पे:

1. अंडोत्सर्जन निरीक्षण:

   • स्त्रीच्या मासिक पाळीच्या चक्रानुसार अंडोत्सर्जनाच्या योग्य दिवसांचा अंदाज घेतला जातो.

   • यासाठी अल्ट्रासोनोग्राफी व रक्ततपासणी केली जाते.

2. स्पर्म वॉशिंग प्रक्रिया:

   • वीर्यातील अशुद्धता आणि अनावश्यक घटक काढून टाकण्यासाठी स्पर्म वॉशिंग प्रक्रिया केली जाते.

   • प्रोस्टाग्लॅंडिन नावाचे हार्मोन्स काढून टाकल्यामुळे गर्भाशयाला होणारा त्रास टाळला जातो.

3. गर्भधारणेसाठी शुक्राणूंची अंतर्गत ठेव (IUI):

   • शुद्ध केलेले शुक्राणू एक सॉफ्ट प्लास्टिक ट्यूबच्या मदतीने थेट गर्भाशयात सोडले जातात.

   • ही प्रक्रिया वेदनारहित असून काही मिनिटांत पूर्ण केली जाते.

आयुर्वेदाचा दृष्टिकोन

आयुर्वेदानुसार गर्भधारणा ही चार महत्त्वाच्या घटकांवर अवलंबून असते:

1. ऋतू (योग्य काळ - ओव्ह्युलेशन कालावधी)

2. क्षेत्र (गर्भाशय आणि प्रजनन संस्थेचे आरोग्य)

3. अंबू (सात्त्विक आहार आणि योग्य पोषण)

4. बीज (गुणवत्तायुक्त शुक्राणू आणि अंडाणू)

उत्तर बस्ती आणि वाजीकरण उपचार:

• उत्तर बस्ती हा आयुर्वेदातील विशिष्ट पंचकर्म उपचार असून, तो स्त्रीच्या गर्भाशय आणि फॅलोपियन ट्यूबच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त ठरतो. यात औषधी सिद्ध तैल किंवा क्वाथ योनीमार्गे सोडले जाते, ज्यामुळे गर्भधारणेस अनुकूल वातावरण तयार होते.

• वाजीकरण चिकित्सा पुरुषांच्या शुक्राणूंची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी आणि वीर्यवृद्धीसाठी उपयुक्त आहे. यात अश्वगंधा, शतावरी, गोक्षुर, कपिकच्छू यासारखी औषधे वापरली जातात.

कृत्रिम गर्भधारणा प्रक्रिया यशस्वी होण्यासाठी काही महत्त्वाचे उपाय:

1. योग व प्राणायाम: नियमित योगासन व प्राणायाम केल्याने मानसिक ताणतणाव दूर होतो आणि हार्मोनल संतुलन राखले जाते.

2. सात्त्विक आहार: अन्नामध्ये प्रथिने, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे यांचा समावेश असावा.

3. मसाज आणि अभ्यंग: विशिष्ट औषधी तेलांचा मसाज केल्याने प्रजनन संस्थेचे आरोग्य सुधारते.

4. स्नान आणि औषधी बस्ती: आयुर्वेदात निर्दिष्ट केलेल्या औषधीस्नानाने गर्भाशयाचे पोषण होते.

निष्कर्ष

कृत्रिम गर्भधारणा ही आधुनिक विज्ञानाने दिलेली एक महत्त्वाची संधी आहे, मात्र आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून नैसर्गिक गर्भधारणेसाठीही अनेक उत्तम उपाय उपलब्ध आहेत. आधुनिक विज्ञान आणि आयुर्वेद यांच्या संयोगाने जोडप्यांसाठी उत्तम उपचार पद्धती विकसित करता येऊ शकते. गर्भधारणेसाठी संघर्ष करत असलेल्या जोडप्यांनी डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनाखाली योग्य उपचार निवडावा आणि नैसर्गिक तसेच आधुनिक उपायांचा संतुलित अवलंब करावा..