आई व्हायचय मला भाग ३१

 

IVF आणि आयुर्वेद: वंध्यत्वावर आधुनिक आणि आयुर्वेदिक दृष्टिकोन

तुम्हाला कदाचित आश्चर्य वाटेल की मी तुमच्या पत्नीच्या औषधोपचारांबद्दल इतक्या सहजतेने का बोलतो. IVF उपचार हा एका मोठ्या वैद्यकीय प्रक्रियेचा भाग आहे आणि त्यामध्ये मोठ्या प्रमाणावर औषधोपचारांचा समावेश असतो. अनेक महिलांसाठी हा एक मानसिक आणि शारीरिकदृष्ट्या आव्हानात्मक प्रवास असतो.

IVF सायकल आणि त्यातील औषधोपचार

IVF उपचारामध्ये हार्मोनल औषधांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. त्यातील एक महत्त्वाचे औषध म्हणजे लुप्रॉन. हे औषध स्त्रीच्या मेंदूतील संप्रेरक नियंत्रित करून दर महिन्याला एक अंड तयार होण्याच्या प्रक्रियेला थांबवते. त्यासोबतच अंड्यांचे उत्पादन वाढवण्यासाठी इतर औषधे दिली जातात. अनेकदा एका IVF सायकलमध्ये २०-३० अंडी विकसित होऊ शकतात.

अंडी तयार होण्याची प्रक्रिया

सामान्यतः एका निरोगी स्त्रीमध्ये दर महिन्याला ४०-५० अंडी निर्माण होतात, पण नैसर्गिकरित्या फक्त एकच अंड प्रौढ होते. IVF उपचारात या सर्व अंडांना विकसित होण्यासाठी संप्रेरकांचे अतिरिक्त डोस दिले जातात. काहीजणांना चुकीचा समज असतो की या प्रक्रियेमुळे स्त्रीचे अंडाशय लवकर निकामी होतो, पण प्रत्यक्षात ही प्रक्रिया शरीराच्या नैसर्गिक प्रणालीला चालना देण्यासारखी असते.

ओव्हुलेशन रोखण्याची आवश्यकता

IVF प्रक्रियेत वेळेआधी ओव्हुलेशन होऊ नये म्हणून अँटागॉन, सेट्रोटाइड यासारखी औषधे वापरली जातात. यामुळे डॉक्टरांना योग्य वेळ येईपर्यंत अंडी नियंत्रित करता येतात.

एचसीजी शॉट आणि अंडी पुनर्प्राप्ती

IVF प्रक्रियेत एक महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे एचसीजी (ह्युमन कोरिओनिक गोनाडोट्रॉपिन) शॉट. या औषधामुळे अंडी बाहेर पडण्याची अंतिम प्रक्रिया सुरू होते. डॉक्टर या शॉटच्या अचूक वेळेवर भर देतात, कारण अंडी लवकर घेतल्यास ती परिपक्व होत नाहीत आणि उशिरा घेतल्यास ते आधीच नष्ट झालेले असते. सामान्यतः हे औषध अंडी पुनर्प्राप्तीच्या ३५ तास आधी दिले जाते.

IVF चा तणाव आणि मानसिक ताण

IVF हा केवळ शारीरिकच नाही, तर मानसिक आणि भावनिकदृष्ट्याही खूप आव्हानात्मक प्रवास असतो. वेळेचे काटेकोर पालन, हार्मोनल बदल, आणि यश-अपयशाची भीती यामुळे स्त्रीला खूप तणाव जाणवू शकतो.

आयुर्वेदाचा दृष्टिकोन

आयुर्वेदात वंध्यत्वासाठी समतोल आहार, जीवनशैली आणि पंचकर्म यांचा महत्त्वाचा उल्लेख आहे. आधुनिक IVF उपचार घेत असलेल्या महिलांनी आयुर्वेदाचा समावेश केल्यास उपचाराचा प्रभाव वाढू शकतो.

आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून IVF साठी सहाय्यक उपचार:

1. उत्तर बस्ती - गर्भाशय आणि अंडाशयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त आयुर्वेदिक उपचार.

2. पंचकर्म चिकित्सा - शरीर शुद्धीकरण करून गर्भधारणेस मदत करणारा उपचार.

3. संतुलित आहार - वात-पित्त-कफ संतुलित ठेवणारा आहार.

4. योग आणि ध्यान - मानसिक तणाव कमी करून शरीर आणि मन संतुलित ठेवण्यासाठी.

5. शतावरी आणि अश्वगंधा - प्रजननक्षमतेसाठी उपयुक्त आयुर्वेदिक औषधी.

निष्कर्ष

IVF हा आधुनिक विज्ञानाने दिलेला एक वरदान आहे, पण त्यासोबत आयुर्वेदाचा योग्य समन्वय साधल्यास त्याचा प्रभाव अधिक चांगला पडतो. आधुनिक उपचार पद्धतींमध्ये हार्मोनल आणि संप्रेरक नियंत्रण महत्त्वाचे असते, तर आयुर्वेद हे नैसर्गिक संतुलन राखण्यावर भर देते. त्यामुळे दोन्ही उपचार पद्धतींचा योग्य समन्वय साधल्यास वंध्यत्वावरील उपचार अधिक प्रभावी ठरू शकतो.