आई व्हायचय मला भाग २६

 

वंध्यत्व उपचार - आधुनिक आणि आयुर्वेदिक दृष्टिकोन

तीन टप्पे – मातृत्वाचा प्रवास

अजूनही गर्भधारणा झाली नाही? काळजी करू नका. तुम्ही योग्य ठिकाणी आला आहात. वंध्यत्वाच्या समस्येवर उपाय शोधण्यासाठी आधुनिक वैद्यकीय उपचार आणि आयुर्वेदिक चिकित्सा दोन्ही महत्त्वाचे आहेत. साध्या कृत्रिम गर्भाधानापासून ते अधिक क्लिष्ट इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) आणि सरोगसीपर्यंत विविध पद्धती उपलब्ध आहेत. मात्र, त्याआधी नैसर्गिक दृष्टिकोनातून वंध्यत्वाची कारणे आणि उपाय समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.

पहिला टप्पा: नैसर्गिक गर्भधारणेस मदत करणारे उपाय

वंध्यत्वाच्या सुरुवातीच्या उपचारांमध्ये हार्मोनल संतुलन, योग्य आहार, जीवनशैली सुधारणा आणि आयुर्वेदिक उपचारांचा समावेश होतो. आयुर्वेदानुसार वंध्यत्वाचे मुख्य कारण दोषांचा असंतुलन (वात, पित्त, कफ) आणि धातूंची कमतरता असते. पंचकर्म, उत्तर बस्ती, वाजीकरण चिकित्सा आणि औषधी वनस्पतींच्या मदतीने गर्भधारणेस मदत होते. आधुनिक वैद्यकशास्त्रात याच टप्प्यावर ओव्हुलेशन इंडक्शन आणि आय.यू.आय. (IUI) यासारखे उपचार दिले जातात.

दुसरा टप्पा: औषधोपचार आणि हार्मोनल उपचार

आधुनिक उपचार: प्रजननक्षमतेसाठी विविध औषधे वापरली जातात. क्लोमिड (Clomiphene Citrate) हे प्रजननक्षमतेसाठी वापरण्यात येणारे प्रमुख औषध आहे. यामुळे अंडोत्सर्जन सुधारले जाते. जर क्लोमिड प्रभावी ठरत नसेल, तर गोनाडोट्रॉपिन्स (Gonadotropins) नावाची हार्मोन्स दिली जातात.

या औषधांच्या वापरामुळे काहीवेळा दोन किंवा अधिक गर्भ निर्माण होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे हा उपचार सुरू करण्याआधी डॉक्टरांशी सखोल चर्चा करणे गरजेचे आहे.

आयुर्वेदिक दृष्टिकोन: आयुर्वेदात वंध्यत्वासाठी आश्र्वगंधा, शतावरी, गोक्षुर, पुनर्नवा यांसारख्या औषधींचा उपयोग केला जातो. तसेच उत्तर बस्ती आणि वाजीकरण चिकित्सा यांचा उपयोग अंडोत्सर्जन आणि गर्भधारणेच्या संधी वाढवण्यासाठी केला जातो. पंचकर्मातील बस्ती आणि अभ्यंग उपचार यामुळे शरीरातील दोष संतुलित होतात व गर्भधारणेची शक्यता वाढते.

तिसरा टप्पा: अधिक क्लिष्ट उपचार पद्धती (IVF आणि सरोगसी)

जर प्राथमिक आणि औषधोपचार प्रभावी ठरत नसतील, तर इन विट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) हा पुढील पर्याय असतो. IVF मध्ये स्त्रीबीज आणि पुरुषबीज प्रयोगशाळेत फर्टिलाईज करून नंतर गर्भाशयात स्थानांतरित केले जाते. काही वेळा डोनर एग (Egg Donation) किंवा सरोगसी यांसारख्या पर्यायांचा वापर केला जातो.

आयुर्वेदिक दृष्टिकोन: आयुर्वेदानुसार गर्भधारणेसाठी शरीर व मन दोन्ही संतुलित असणे गरजेचे आहे. म्हणूनच IVF किंवा सरोगसी करणाऱ्या महिलांसाठी पंचकर्म चिकित्सा, आहार व्यवस्थापन, योग व मानसिक आरोग्यासाठी उपाय सुचवले जातात.

निष्कर्ष:

वंध्यत्वावर आधुनिक उपचार आणि आयुर्वेदिक चिकित्सा दोन्ही महत्त्वाच्या आहेत. आधुनिक उपचार जलद परिणाम देऊ शकतात, तर आयुर्वेद निसर्गसिद्ध आणि दीर्घकालीन फायदे देतो. योग्य मार्गदर्शन घेऊन उपचार घेतल्यास मातृत्वाचा आनंद मिळवणे सहज शक्य आहे.