आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

 पीसीओडी (PCOD) म्हणजे काय? 

आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीमध्ये अनेक स्त्रियांना विविध हार्मोनल समस्यांना सामोरे जावे लागत आहे. त्यामध्ये पीसीओडी किंवा पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (PCOS) ही एक अतिशय सामान्य पण महत्त्वाची समस्या आहे. या लेखात आपण पीसीओडी चा अर्थ काय आहे, PCOS ची लक्षणे, उपचार, तसेच अविवाहित आणि विवाहित मुलींमध्ये होणाऱ्या बदलांबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

 पीसीओडी चा अर्थ काय आहे?

पीसीओडीचा मराठी अर्थ असा की, ही एक अशी स्थिती आहे जिथे स्त्रीच्या ओव्हरीमध्ये लहान-लहान सिस्ट तयार होतात. यामुळे मासिक पाळी अनियमित होते, हार्मोनल असंतुलन होते, आणि अनेकदा गर्भधारणेस अडचण निर्माण होते.

पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम म्हणजे काय?

PCOS म्हणजे Polycystic Ovary Syndrome – एक हार्मोनल विकार आहे जो प्रामुख्याने प्रजनन वयोमानातील स्त्रियांमध्ये आढळतो. यात अंडाशयात अनेक लहान सिस्ट तयार होतात आणि अंडोत्सर्ग व्यवस्थित होत नाही. यामुळे वजन वाढणे, चेहऱ्यावर केस येणे, पिंपल्स, मासिक पाळीत गोंधळ अशा अनेक लक्षणे दिसतात.

ओव्हरी म्हणजे काय?
ओव्हरी म्हणजे स्त्रीच्या गर्भाशयाच्या दोन्ही बाजूंना असणारे दोन लहान ग्रंथी. याच ठिकाणी अंडी तयार होतात आणि प्रजननासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात. ओव्हरीमधून इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्ट्रोन आणि अँड्रोजेन हे हार्मोन्स तयार होतात.

PCOS कशामुळे होतो?

PCOS होण्याची नेमकी एकच कारण ठरवलेलं नाही, पण खालील कारणांमुळे ही समस्या निर्माण होऊ शकते:

1. अनुवंशिकता (Genetics)

2. चुकीची जीवनशैली आणि आहार

3. वजन वाढ

4. मानसिक तणाव

5. हार्मोनल असंतुलन

मला PCOS आहे की नाही हे कसे कळेल?

जर तुम्हाला मासिक पाळी वेळेवर येत नसेल, चेहऱ्यावर/छातीवर/पोटावर अतिरिक्त केस वाढत असतील, वजन अनियंत्रित वाढत असेल, अंडकोषात सिस्ट आढळल्या असतील तर तुम्ही PCOS च्या धोक्यात असू शकता.

त्यासाठी खालील चाचण्या उपयुक्त ठरतात:

1. पेल्व्हिक अल्ट्रासाउंड
2. रक्तातील हार्मोन्स तपासणी (LH, FSH, Testosterone, Insulin Resistance इ.)

PCOS ची लक्षणे काय आहेत?

PCOS ची लक्षणे पुढील प्रमाणे असू शकतात:

1. मासिक पाळी अनियमित असणे

2. पाळी काही महिने न येणे

3. चेहऱ्यावर किंवा शरीरावर अनावश्यक केसांची वाढ

4. वजन वाढणे (विशेषतः पोटावर)

5. केस गळणे

6. त्वचेवर पिंपल्स, डार्क पॅचेस

7. गर्भधारणेस त्रास

अविवाहित, विवाहित मुलींमध्ये PCOS ची लक्षणे काय असतात?

अविवाहित मुलींमध्ये – अनियमित पाळी, पिंपल्स, चेहऱ्यावर केस, अभ्यासात मन न लागणे, तणाव

विवाहित स्त्रियांमध्ये – वंध्यत्वाची समस्या, गर्भधारणेत अडथळे, लठ्ठपणा

 पीसीओडी असलेली मुलगी गर्भवती होते का?

होय! पीसीओडी असलेली मुलगी गर्भवती होऊ शकते. काहींना थोडा वेळ लागतो, काहींना थेट उपचाराशिवाय देखील गर्भधारणा होते. योग्य आहार, दिनचर्या आणि आयुर्वेदीय उपचार घेतल्यास गर्भधारणेचे प्रमाण निश्चितच वाढते.

PCOS चे ४ टप्पे कोणते आहेत?

1. इन्सुलिन रेसिस्टंट पीसीओएस – वजन वाढ आणि थकवा यामुळे लक्षात येते.

2. पिल्स इंड्युस्ड पीसीओएस – गर्भनिरोधक गोळ्यांमुळे होणारे हार्मोनल बदल.

3. इन्फ्लेमेटरी पीसीओएस – शरीरात सूज, अ‍ॅलर्जी किंवा त्वचाविकार.

4. अँड्रोजेनिक पीसीओएस – अती केस वाढ, ऍक्ने, केस गळणे.

पीसीओडीचे उपचार काय आहेत?

आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातून पीसीओडीचे उपाय:

1. विरेचन आणि बस्ती चा पंचकर्म उपचार

2. उत्तर्बस्ती – गर्भाशय आणि अंडाशयावर थेट उपचार करणारा विशिष्ट बस्ती

3.  विशेष आयुर्वेदीय औषधे – कांचनार, अशोक, गुग्गुळ, शतावरी

4.  जीवनशैलीत बदल – वेळेवर झोप, सकस आहार, योग आणि प्राणायाम

 आधुनिक वैद्यक पद्धतीत:

 हार्मोनल गोळ्या

 वजन नियंत्रणासाठी औषधे

 मधुमेह नियंत्रणासाठी औषधे

निष्कर्ष:

PCOS ही गंभीर पण उपचारयोग्य समस्या आहे. योग्य निदान, समजूतदारपणा, आणि वेळेत उपचार केल्यास स्त्रियांना उत्तम आरोग्य आणि गर्भधारणा सहज शक्य आहे. आयुर्वेदाने दिलेल्या उपायांनी हजारो महिलांना संपूर्ण आरोग्य आणि मातृत्वाचा आनंद मिळवता आला आहे.

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522