आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

गर्भाशयाचा कर्करोग (Uterine Cancer): आधुनिक निदान व आयुर्वेदातील ‘अर्बुद’ संकल्पना

आजच्या काळात महिलांमध्ये गर्भाशयाशी संबंधित आजार वेगाने वाढत आहेत. यामध्ये एक अत्यंत गंभीर व जीवघेणा आजार म्हणजे गर्भाशयाचा कर्करोग (Uterine Cancer). पूर्वी ५० वयावरील महिलांमध्ये अधिक आढळणारा हा विकार, आता पूर्वरजोनिवृत्तीतील महिलांमध्येही दिसून येतो.

आधुनिक वैद्यकशास्त्र जिथे कर्करोगाच्या निदान व उपचारासाठी अचूक तपासण्या व थेरेपी देते, तिथे आयुर्वेद या आजाराच्या मुळाशी जाऊन शरीरातील दोष व स्रोतसांची असंतुलनाची चिकित्सा करतो.

गर्भाशयाच्या कर्करोगाची वाढती संख्या का?

जोखीम वाढवणारे प्रमुख घटक:

1. हार्मोनल असंतुलन – विशेषतः Estrogen चे प्रमाण वाढणे

2. लठ्ठपणा (Obesity) – चरबीतील Estrogen वाढते

3. अनियमित मासिक पाळी / अतीरक्तस्राव

4. PCOS / एंडोमेट्रियोसिस – ऊतकांची अनियमित वाढ

5. जनुकीय कारणे / कौटुंबिक इतिहास

6. वय (५० वर्षांवरील स्त्रिया अधिक धोक्यात)

7. लांब काळासाठी Estrogen थेरपी (HRT)

आधुनिक निदान पद्धती (Diagnostic Tools):

• पॅप स्मिअर टेस्ट (Pap Smear): गर्भाशयाच्या मुखावरील पेशींचे परीक्षण

• पेल्व्हिक अल्ट्रासाऊंड / TVS: गर्भाशय व अंडाशयात असामान्य वाढ दिसते

• MRI / CT स्कॅन: अर्बुदाचा प्रसार किती झाला आहे हे तपासण्यासाठी

• बायोप्सी (Biopsy): कर्करोगाच्या पेशींची खात्रीसाठी

आयुर्वेदातील ‘अर्बुद’ व ‘ग्रंथी’ संकल्पना:

आयुर्वेदात कर्करोगाला “अर्बुद” व काही टप्प्यांवर “ग्रंथी” असे म्हटले जाते.
या दोघांत मुख्य फरक म्हणजे –

• ग्रंथी – सौम्य गाठ (Benign tumor), सीमित वाढ

• अर्बुद – दुर्धर गाठ (Malignant tumor), वाढ होतच राहते, उतींचा नाश करते

📌 अर्बुदाच्या आयुर्वेदिक कारणमीमांसेतील दोष:

• त्रिदोषज विकार, परंतु विशेषतः कफ व वात यांचे प्रकोप

• आम दोष – शरीरातील अपकृष्ट अन्नरस

• मांसधातु व रक्तधातुचा दूषण

• रक्तवह स्रोतसांमध्ये अवरोध व दोषयुक्त ऊतकांची वाढ

गर्भाशयाच्या कर्करोगाची लक्षणं (Symptoms):

• मासिक पाळीनंतर रक्तस्राव होणे (postmenopausal bleeding)

• पाळीच्या दरम्यान अनियमित किंवा अती रक्तस्राव

• श्रोणीत वेदना किंवा दबाव जाणवणे

• पाय सुजणे, थकवा, वजन घटणे

• मूत्रमार्गात अडथळा

टीप: ही लक्षणं इतर गाठ किंवा स्त्रीरोगांसारखीच असू शकतात. निदानासाठी तपासणी अत्यावश्यक.

आयुर्वेदातील उपचारदृष्टीकोन (Integrative Ayurvedic Management):

१. दोषशमन व शोधन चिकित्सा:

● औषधी (तज्ञ वैद्यांच्या सल्ल्याने):

• कांचनार गुग्गुल – ग्रंथी व अर्बुद शमन

• त्रिफळा गुग्गुल – रक्तशुद्धी व शोथहर

• हळद (Curcumin) – अँटीऑक्सिडंट व कर्करोगविरोधी गुण

• गोखरू, अशोक, लोध्र – गर्भाशयावर उपचार करणारी वनस्पती

• यष्टिमधु व गिलोय – रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणारे

● पंचकर्म:

• विरेचन (Purgation): पित्त व आम दोष बाहेर टाकण्यासाठी

• बस्ती: वात दोष शमन, गर्भाशय व पेल्व्हिक क्षेत्र शुद्ध करण्यासाठी

• लेपन / अभ्यंग / स्वेदन: लक्षणनियंत्रण व ऊतक स्वास्थ्यासाठी

जीवनशैली व पथ्यपालन:

🍽️ आहार:

• अन्न सत्वयुक्त, हलकं, पचायला सोपं व वात-कफ शामक

• गहू, तांदूळ, मूगडाळ, आवळा, हरिद्रा, तुळस

• चरबीयुक्त, साखरयुक्त, डीप फ्राईड पदार्थ टाळावेत

• प्रोसेस्ड फूड, रेड मीट, साखर, मद्य पूर्णपणे वर्ज्य

🧘 योग व प्राणायाम:

• प्राणायाम – अनुलोम-विलोम, भ्रामरी, उज्जयी

• ध्यान / मेडिटेशन – मानसिक स्थिरता व प्रतिकारशक्ती वृद्धीसाठी

• सौम्य योगासने – बध्दकोणासन, वज्रासन, सुप्तवज्रासन

समन्वयात्मक उपचार (Integrative Care):

गर्भाशयाचा कर्करोग हा जीवघेणा असला तरी त्यावर आधुनिक निदान, किरण/कीमोथेरपी, आणि आयुर्वेदिक चिकित्सा यांचा समन्वय केल्यास रुग्णाला केवळ रोगमुक्ती नव्हे तर जीवनगुणवत्तेतही सुधारणा होते.

निष्कर्ष:

कर्करोग हे शरीरातील गंभीर स्वरूपातील दोषविकारांचं मूर्त स्वरूप आहे. आधुनिक वैद्यक उपचारांमुळे निदान अचूकपणे करता येतं, तर आयुर्वेद रुग्णाच्या संपूर्ण जीवनशैलीला समजून घेत उपचार करतो.

आयुर्वेदात अर्बुद ही दीर्घकालीन, त्रिदोषज व प्रगाढ शोथयुक्त विकृती मानली जाते. यावर शुद्ध आहार, दोषनाशक चिकित्सा, आणि मन-शरीर समतोल याच्या मदतीने रुग्णाला समग्र उपचार देता येतात.

🎗️ आयुष्य रक्षण हेच आयुर्वेदाचे अंतिम ध्येय आहे – “सर्वे सन्तु निरामयाः।”

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smeeta Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522