पंचकर्माची ओळख: नस्य (भाग - 9)
आयुर्वेदातील पंचकर्म उपचारांपैकी एक महत्त्वाचे कर्म म्हणजे नस्य. याआधी आपण वमन, विरेचन, आणि बस्ती यासारख्या दोषनाशक पंचकर्मांविषयी माहिती घेतली. आता आपण चौथ्या कर्माची माहिती करून घेणार आहोत, ते म्हणजे नस्य.
नस्य म्हणजे काय?
नाकाद्वारे औषधाचा उपयोग करून शिरोभागातील (डोके व गळ्याच्या वरचा भाग) दूषित दोष बाहेर काढण्याची प्रक्रिया म्हणजे नस्य.
नाक ही शरीरातील महत्त्वाची इंद्रिय असून मेंदूपर्यंत त्वरीत औषध पोहोचवणारा मार्ग आहे. त्यामुळे जत्रु उर्ध्व भाग म्हणजे खांदे, मान, डोके, नाक, कान, डोळे, दात, व टाळूमधील विकारांवर नस्याचा उत्कृष्ट परिणाम होतो.
नस्याचे फायदे
नस्य विविध आजारांवर प्रभावी ठरते. त्याचे काही महत्त्वाचे उपयोग असे आहेत:
· सर्दी, सायनुसायटिस, मायकग्रेन, डोकेदुखी यासारख्या समस्यांवर नस्य प्रभावी आहे.
· निद्रानाश, स्मृतीदोष, पार्किन्सन्स, पक्षाघात यांसारख्या मेंदूसंबंधित विकारांवर उपचार.
· केस गळणे, अकाली पांढरे होणे, मानदुखी, फ्रोजन शोल्डर, सायर्व्हायकल स्पॉन्डायलिसिस यांसाठी उपयुक्त.
· थायरॉईड, पीसीओडी यांसारख्या हार्मोन्स इम्बॅलन्सच्या विकारांवर नस्याचा फायदा होतो.
नस्याचे प्रकार
नस्य उपचाराचा प्रकार रुग्णाच्या आजार व प्रकृतीनुसार ठरतो:
1. शोधन नस्य
o दोषांचा शुद्धीकरण करण्यासाठी वापरले जाते.
o औषध: षडबिंदू तेल, वचा तेल, तूप, किंवा औषधी चूर्ण.
o उपयोग: सायनुसायटिस, DNS, डोकेदुखी, मायकग्रेन.
2. शमन नस्य
o अल्प दोषांचे शमन करण्यासाठी.
o सौम्य औषधांचा वापर केला जातो.
o उपयोग: केस गळणे, डोळ्यांचे आजार, ऍलर्जिक र्हायनायटिस.
3. ब्रुंहण नस्य
o वातदोष व मज्जा धातूच्या दुर्बलतेसाठी.
o औषध: ब्राह्मी घृत, शतावरी घृत, क्षीरबला तेल.
o उपयोग: फेशियल पाल्सी, फ्रोजन शोल्डर, बालकांमध्ये मेंदू पोषणासाठी.
नस्य विधी
पूर्वतयारी
· रुग्णाला रिकाम्या पोटी बोलवून, आरामशीर खोलीत ठेवले जाते.
· कपाळ, नाकाभोवती तिळाच्या तेलाने अभ्यंग व औषधी वाफ दिली जाते.
प्रधान कर्म
· रुग्णाला 45 अंशात डोकं मागे वळवून झोपवले जाते.
· ठराविक प्रमाणात औषध नाकपुड्यांमध्ये सोडले जाते आणि खोलवर श्वास घेण्यास सांगितले जाते.
पश्चात कर्म
· स्राव बाहेर टाकणे, गुळण्या करणे व गरम पाणी पिणे सुचवले जाते.
· रुग्णाने व्यायाम, थंड पाणी, थंड हवा यांचा अर्ध्या तासासाठी त्याग करावा.
नस्य करण्याचा काळ
सर्वसाधारणपणे शरद आणि वसंत ऋतूमध्ये, सकाळी 6-10 वा. किंवा संध्याकाळी 4-7 वा. नस्य करणे फायदेशीर असते. नस्य 7, 14, किंवा 21 दिवस सलगपणे केले जाते.
नस्याचा परिणाम
योग्यप्रकारे नस्य केल्याने डोके व शरीराला हलकेपणा जाणवतो, शिरोभागातील स्रोतस शुद्ध होतात आणि संबंधित विकारांची तीव्रता कमी होते.
थोडक्यात:
नाक म्हणजे मेंदूपर्यंत पोहोचणारा शॉर्टकट आहे.
डोके म्हणजे शरीराचे मुख्यालय, त्याच्या आरोग्यासाठी नस्य उपचार अत्यावश्यक आहे.
पुढील भागात वाचा: पंचकर्मातील पाचवे कर्म - रक्तमोक्षण.
(इलाज के लिए डॉक्टर से परामर्श करें।)
डॉ. भूषण काळे डॉ .स्मिता काळे
एम एस (प्रसूती व स्त्री रोग ) एम डी (पंचकर्म ) केरळ
आयुभूषण आयुर्वेदिक वंध्यत्व निवारण आणि केरळीय पंचकर्म चिकित्सालय
(वंध्यत्व, स्त्रीरोग, गर्भसंस्कार, सुवर्णप्राशन, केरळीय पंचकर्म)
No comments:
Post a Comment