10
बालकांचे मानसिक आरोग्य आणि स्थैर्य
बालकांचे आरोग्य म्हणजे केवळ शारीरिक स्वास्थ्य नव्हे, तर मानसिक स्थैर्य आणि
भावनिक समतोलही तितकेच महत्त्वाचे आहे. बालकाच्या मानसिक आरोग्यावर त्याच्या
कुटुंबातील वातावरण, आहार, दिनचर्या आणि समाजाचा मोठा प्रभाव असतो. आयुर्वेदात
बालकांच्या मानसिक आरोग्यासाठी अनेक उपाय आणि मार्गदर्शक तत्त्वे दिली आहेत.
१. मानसिक आरोग्य म्हणजे काय?
मानसिक आरोग्य म्हणजे विचार, भावना आणि वर्तन यांचा समतोल साधणे. मानसिक स्थैर्य
असलेल्या मुलांमध्ये आत्मविश्वास, चांगले संवादकौशल्य आणि आव्हानांना सामोरे जाण्याची क्षमता
अधिक असते.
२. बालकांच्या मानसिक आरोग्यावर परिणाम करणारे घटक
✅ गर्भावस्थेतील मातृसंस्कार: गरोदरपणात आईच्या विचारांचा आणि भावनांचा परिणाम थेट बाळाच्या मनोविकासावर
होतो.
✅
कौटुंबिक
वातावरण: प्रेमळ, समजूतदार आणि सहकार्यशील वातावरणात वाढलेल्या मुलांची
मानसिक स्थिती चांगली राहते.
✅
आहार: पोषणयुक्त आहार न्यूरोलॉजिकल विकासासाठी महत्त्वाचा असतो.
✅
शाळा आणि
सामाजिक जीवन: शाळेतील दबाव, मित्रमंडळी आणि शिक्षकांचा
प्रभाव बालकाच्या मानसिक आरोग्यावर पडतो.
✅
स्क्रीनटाइम
आणि इलेक्ट्रॉनिक्स: जास्त मोबाईल, टॅब्लेट,
टीव्ही
पाहिल्यास मानसिक अस्वस्थता, चिडचिड आणि एकलकोंडेपणा निर्माण होतो.
३. आयुर्वेदानुसार मानसिक आरोग्य सुधारण्यासाठी उपाय
(१) सात्विक आहार आणि पोषण
✔ बदाम, अक्रोड आणि
खजूर: मेंदूच्या पेशींसाठी फायदेशीर
✔ गायीचे दूध आणि तूप: स्मरणशक्ती आणि
मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी उपयुक्त
✔ सेंद्रिय फळे आणि भाज्या: अन्नातील
प्राणशक्ती (life energy) वाढवतात
✔ शतावरी आणि ब्राह्मी: मेंदूला पोषण
देणाऱ्या श्रेष्ठ आयुर्वेदिक वनस्पती
✔ हळदीचे दूध: मेंदूच्या पेशी
पुनरुज्जीवित करण्यास मदत
(२) नियमित दिनचर्या आणि मानसिक स्थैर्यासाठी सवयी
💠 सकस आहार आणि वेळेवर जेवण: मुलांच्या मनःस्वास्थ्यासाठी नियमितता महत्त्वाची
💠
योग व
प्राणायाम: भ्रामरी प्राणायाम, अनुलोम-विलोम मन शांत
ठेवण्यास मदत करतात
💠
मालिश
(अभ्यंगस्नान): गायीच्या तुपाने किंवा नारळाच्या तेलाने केलेली
मालिश मेंदू आणि मज्जासंस्थेस उत्तेजित करते
💠
संगीत व
मंत्रसाधना: ओमकार जप, गायत्री मंत्र आणि सौम्य
संगीत मन:शांतीसाठी उपयुक्त
(३) सकारात्मक संवाद आणि पालकांची भूमिका
✅ मुलांना ऐकून घ्या: त्यांचे विचार जाणून घ्या, त्यांना आपले मत व्यक्त करण्यासाठी संधी द्या
✅
मुलांच्या
भावना समजून घ्या: कोणत्याही गोष्टीवर कठोर
प्रतिक्रिया देण्याऐवजी समुपदेशन पद्धती अवलंबा
✅
ताणतणाव मुक्त
वातावरण: घरात वाद-विवाद, भांडणं यापेक्षा प्रेमळ आणि संयमी वातावरण ठेवा
✅
शारीरिक हालचाल
आणि मैदानी खेळ: मुलांनी घराबाहेर खेळल्यास मानसिक ताण कमी होतो
४. मानसिक स्थैर्यासाठी आयुर्वेदिक औषधी आणि उपचार
✔ ब्रह्मी वटी: स्मरणशक्ती आणि तणाव कमी करण्यासाठी
✔ शंखपुष्पी सिरप: बुद्धीवर्धक
आणि मेंदू तल्लख ठेवणारे आयुर्वेदिक टॉनिक
✔ सुवर्णप्राशन: मनोविकास आणि
रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणारे आयुर्वेदिक उपचार
५. निष्कर्ष
बालकांचे मानसिक आरोग्य सुदृढ ठेवण्यासाठी त्यांना प्रेम, सुरक्षितता,
योग्य आहार,
नियमित
दिनचर्या आणि सकारात्मक संवाद आवश्यक आहे. आयुर्वेदाच्या मदतीने मुलांमध्ये
आत्मविश्वास, मन:शांती आणि बौद्धिक विकास घडवता येतो. त्यामुळेच, आयुर्वेदिक जीवनशैलीचा
अवलंब करून बालकांचे मानसिक आरोग्य आणि स्थैर्य जपणे ही प्रत्येक पालकांची
जबाबदारी आहे.
Dr. Bhushan Kale.
Dr. Smita Kale.
Contact - 9665351355
- 8888511522
No comments:
Post a Comment