बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -21)

21. सर्दी, खोकला आणि तापासाठी घरगुती आयुर्वेदिक उपाय

बालकांमध्ये सर्दी, खोकला आणि ताप यांसारख्या समस्या वारंवार उद्भवू शकतात. बदलत्या हवामानामुळे किंवा रोगप्रतिकारशक्ती कमी असल्याने लहान मुलांना या तक्रारी सतत जाणवतात. मात्र, आयुर्वेदामध्ये यावर प्रभावी आणि नैसर्गिक उपाय सांगितले आहेत. हे घरगुती उपाय मुलांसाठी सुरक्षित आणि परिणामकारक असून त्यांचा कोणताही दुष्परिणाम होत नाही.

---

१. सर्दीसाठी आयुर्वेदिक घरगुती उपाय

(१) हळदीचे दूध (गोल्डन मिल्क)

✅ एक ग्लास गरम दुधात अर्धा चमचा हळद मिसळून संध्याकाळी झोपण्यापूर्वी द्यावे.
✅ हळदीमध्ये अँटी-इंफ्लेमेटरी आणि बॅक्टेरिया नष्ट करणारे गुणधर्म असतात.

(२) अद्रक आणि मध मिश्रण

✅ १ चमचा अद्रकाचा रस आणि १ चमचा मध एकत्र करून दिवसातून २ वेळा द्यावे.
✅ हे मिश्रण घशाला उष्णता देते आणि कफ विरघळण्यास मदत करते.

(३) सूप आणि काढे

✅ तुळस, आले, दालचिनी आणि काळी मिरी यांचा काढा तयार करून गाळून थोड्या मधासोबत द्यावा.
✅ कोमट तुळशीचा काढा सर्दी आणि बंद नाक उघडण्यासाठी फायदेशीर ठरतो.

(४) वाफ घेणे (स्टीम इनहेलेशन)

✅ गरम पाण्यात तुळस, पुदिना आणि हलकं हळद टाकून त्याची वाफ घेतल्याने नाकातील सर्दी कमी होते.

---

२. खोकल्यासाठी आयुर्वेदिक उपाय

(१) हळद आणि मध मिश्रण

✅ १ चमचा मधात चिमूटभर हळद मिसळून दिवसातून दोनदा द्यावे.
✅ हळदीमुळे संसर्ग दूर होतो आणि घशाची खवखव कमी होते.

(२) लवंग आणि मध

✅ १-२ लवंगा भाजून त्याची पूड करून मधासोबत द्यावी.
✅ लवंगेमध्ये अँटी-बॅक्टेरियल गुणधर्म असून खोकल्यासाठी लाभदायक आहे.

(३) हळद आणि सैंधव मीठ टाकलेले गरम पाणी

✅ याने घसा स्वच्छ राहतो आणि कफ मोकळा होतो.

(४) हिंग लावणे

✅ हिंग आणि तूप एकत्र करून छातीवर लावल्याने कफ कमी होतो आणि खोकला थांबतो.

---

३. तापासाठी आयुर्वेदिक उपाय

(१) कोरफडीचा रस

✅ कोरफड जंतुनाशक आहे आणि ताप कमी करण्यासाठी फायदेशीर आहे.

(२) धन्याचा काढा

✅ १ चमचा धन्याचे पाणी उकळून त्यात मध मिसळून द्यावे.
✅ याने शरीरातील उष्णता नियंत्रित होते.

(३) तुळशीचा काढा

✅ ५-६ तुळशीची पाने पाण्यात उकळून त्यात मध मिसळून द्यावे.
✅ यामुळे ताप कमी होतो आणि शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढते.

(४) ओल्या कापडाने अंग पुसणे

✅ गरम पाण्यात कापड ओवाळून अंग पुसल्यास ताप झपाट्याने उतरतो.

---

आहारातील बदल आणि प्रतिबंधात्मक उपाय

✅ मुलांना हलका, सुपाच्य आणि गरम आहार द्यावा.
✅ दूध, सूप, ताज्या फळांचा रस आणि सत्त्वयुक्त पदार्थांचा समावेश करावा.
✅ सर्दी-खोकल्याची लागण टाळण्यासाठी मसालेयुक्त आहार आणि सेंद्रिय तूपाचा वापर करावा.
✅ लहान मुलांनी खूप थंड पदार्थ आणि गोड पदार्थ जास्त प्रमाणात खाणे टाळावे.

---

निष्कर्ष

सर्दी, खोकला आणि ताप यांसाठी आयुर्वेदिक उपाय सुरक्षित आणि प्रभावी आहेत. रोजच्या आहारात औषधी वनस्पतींचा समावेश केल्यास रोगप्रतिकारशक्ती वाढून आजार कमी होतात. लहान मुलांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी योग्य आहार आणि घरगुती उपाय यांचे पालन करणे गरजेचे आहे.

"नैसर्गिक आयुर्वेदिक उपचारांनी बालकांचे आरोग्य सुदृढ ठेवा!"

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522