बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -38)

38. बालकांसाठी मसाज (अभ्यंग) आणि त्याचे फायदे

परिचय

बालकांच्या आरोग्यासाठी आयुर्वेदात अभ्यंग (तेल मालिश) अत्यंत महत्त्वाचे मानले गेले आहे. प्राचीन काळापासून भारतीय कुटुंबांमध्ये नवजात आणि लहान मुलांना नियमित तेल लावून मसाज करण्याची परंपरा आहे. अभ्यंग केल्याने शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आरोग्यावर चांगला प्रभाव पडतो.

अभ्यंग म्हणजे काय?

संस्कृतमध्ये "अभ्यंग" म्हणजे शरीरावर तेलाने मालिश करणे. आयुर्वेदानुसार, अभ्यंग केल्याने वात दोष नियंत्रित होतो, रक्ताभिसरण सुधारते आणि शरीर मजबूत होते. विशेषतः लहान मुलांसाठी अभ्यंग हा त्यांच्या सर्वांगीण वाढीसाठी अत्यंत फायदेशीर आहे.

बालकांसाठी अभ्यंगाचे फायदे

१) हाडे आणि स्नायू बळकट होतात
➡ बालकांच्या वाढीमध्ये हाडे आणि स्नायूंची मजबूती महत्त्वाची असते. तेल मसाज केल्याने कॅल्शियमचे शोषण सुधारते, हाडांची घनता वाढते आणि स्नायू अधिक मजबूत होतात.

२) रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते
➡ अभ्यंगामुळे रक्ताभिसरण सुधारते आणि शरीरातील टॉक्सिन्स बाहेर टाकले जातात, ज्यामुळे संसर्गजन्य रोगांपासून संरक्षण मिळते.

३) झोप सुधारते आणि तणाव कमी होतो
➡ मसाज केल्याने शरीर स्नायूंमधील ताण कमी करतो आणि बालकांना शांत झोप लागते. रात्री अभ्यंग केल्यास बालक अधिक स्वस्थ आणि आनंदी राहतो.

४) पचन सुधारते आणि गॅस, अपचन दूर होते
➡ हळुवार मसाज केल्याने पचनसंस्था उत्तेजित होते, अन्नाचे योग्य प्रकारे पचन होते आणि गॅस व अपचनाच्या तक्रारी दूर होतात.

५) त्वचा मऊ आणि निरोगी राहते
➡ तेलाने मालिश केल्याने त्वचा पोषणयुक्त होते, कोरडेपणा टळतो आणि बालकांची त्वचा अधिक मृदू आणि चमकदार होते.

६) मेंदूचा विकास आणि एकाग्रता वाढते
➡ अभ्यंगामुळे मस्तिष्काच्या पेशींना उत्तेजना मिळते, ज्यामुळे बालकाच्या बुद्धीमत्तेचा आणि एकाग्रतेचा विकास होतो.

बालकांसाठी योग्य तेल निवडण्याचे मार्गदर्शन

1. गायच्या तुपाचा मसाज – हाडे बळकट होण्यासाठी आणि झोप सुधारण्यासाठी
2. नारळ तेल – उन्हाळ्यात थंडावा देण्यासाठी
3. तीळ तेल – हिवाळ्यात शरीराला ऊब देण्यासाठी
4. बदाम तेल – मेंदूचा विकास आणि त्वचेच्या पोषणासाठी
5. आवळा तेल किंवा ब्राम्ही तेल – स्मरणशक्ती वाढवण्यासाठी

मसाज करण्याची योग्य पद्धत

 १) तेल किंचित गरम करावे – गरम तेल त्वचेत सहज शोषले जाते.
 २) सौम्य दाबाने मालिश करावी – बळकट दाब टाळावा, हलक्या हाताने मऊ मसाज करावा.
 ३) डोक्यापासून पायापर्यंत अभ्यंग करावा – मेंदूला शांतता मिळण्यासाठी डोक्याला विशेष मसाज द्यावा.
 ४) आंघोळीच्या ३० मिनिटे आधी करावा – त्यामुळे शरीरातील तेल त्वचेत चांगले शोषले जाईल.
 ५) अभ्यंगानंतर कोमट पाण्याने स्नान करावे – शरीरातील अतिरिक्त तेल दूर होऊन त्वचा मऊ राहते.

निष्कर्ष

बालकांसाठी अभ्यंग ही एक नैसर्गिक आणि प्रभावी प्रक्रिया आहे जी शरीराला आणि मनाला बळकट करते. नियमित तेल मालिश केल्याने बालकाच्या आरोग्यावर चांगला परिणाम होतो, वाढ चांगली होते आणि ते तंदुरुस्त राहतात.

 "दररोज तेल मालिश करा आणि बालकाचे आरोग्य अधिक उत्तम बनवा!" 

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522