आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

 अति खाणे का टाळावे? – आयुर्वेदिक आणि आधुनिक आरोग्यदृष्टीकोन

आपण अनेकदा ऐकतो की "जास्त खाणं टाळावं", पण यामागचं खरं कारण काय आहे? केवळ वजन वाढण्याचा धोका म्हणून नाही, तर शरीर आणि मनाच्या संपूर्ण स्वास्थ्यासाठी अति खाणे टाळणे अत्यंत गरजेचे आहे. आयुर्वेद आणि आधुनिक विज्ञान दोघेही याबाबत स्पष्ट मार्गदर्शन करतात.

आयुर्वेदात अति खाण्याचे परिणाम

आयुर्वेदानुसार, पचन ही एक अग्नीक्रिया आहे – म्हणजेच शरीरातील पाचनक्रिया एक अग्नीप्रमाणे कार्य करते. हा जठराग्नी जर योग्य प्रकारे कार्यरत असेल, तरच अन्न पचते आणि शरीराला पोषण मिळते. अति खाल्ल्यामुळे हा अग्नी कमकुवत होतो, आणि त्यामुळे खालील त्रास होऊ शकतात:

• अम (Ama) तयार होतो – हे अपक्व अन्न शरीरात साचून विविध रोगांना कारणीभूत ठरते.

• अजीर्ण (Indigestion) व गॅस, आम्लपित्त (Acidity) सारख्या समस्या निर्माण होतात.

• शरीरात कफ दोष वाढतो, ज्यामुळे सुस्ती, वजनवाढ, त्वचेचे आजार, सर्दी-खोकला होऊ शकतो.

• मानसिक स्वास्थ्यावर परिणाम – मेंदूचा कार्यक्षमतेत घट, चिडचिड, एकाग्रतेचा अभाव इ.

अति खाण्याचे आधुनिक विज्ञानातील दुष्परिणाम

• मेटाबॉलिज्म स्लो होतो – वारंवार व अति खाणे शरीराच्या मेटाबॉलिक प्रक्रियांवर परिणाम करते.

• इन्सुलिन रेसिस्टन्स – मधुमेहाचा धोका वाढतो.

• लिव्हर व किडनीवर ताण – अन्नाच्या अति सेवनामुळे यकृत आणि मूत्रपिंडावर अधिक ताण येतो.

• हृदयविकाराचा धोका – कोलेस्टेरॉल वाढतो.

• ओव्हरईटिंग & मेंटल हेल्थ – अति खाणं हे अनेकदा भावनिक खाणं (emotional eating) असतं, ज्यामुळे चिंता व नैराश्य वाढू शकते.

अति खाणं टाळण्यासाठी आयुर्वेदिक सल्ले

1. भूक असेल तेव्हाच खा – "बुभुक्षितो न भोज्यते" म्हणजेच भूक लागल्यावरच अन्न घ्यावे.

2. अर्धाशं पचनाय जलं पिबेत् – अन्नाचे अर्ध भाग अन्नाने, एक भाग पाण्याने आणि एक भाग रिकामा ठेवावा, हे पचनासाठी हितकारक आहे.

3. संध्याकाळी हलकं जेवण – रात्री पचनशक्ती मंद असते, त्यामुळे हलके अन्न घेणे योग्य.

4. मन:पूर्वक खा – अन्न खाताना मोबाईल, टीव्हीपासून दूर राहून शांतपणे खाणं चांगलं.

5. उपवास / लंघन – आठवड्यातून एकदा हलका उपवास केल्याने जठराग्नी सुधारतो.

आधुनिक उपाय

• पोर्टियन कंट्रोल – प्लेटमध्ये अन्नाचं प्रमाण ठरवून खाणं.

• माइंडफुल इटिंग – खाण्यावर पूर्ण लक्ष देणे.

• रोजचा आहार डायरीत लिहा – त्यामुळे किती खाल्लं हे लक्षात येतं.

• हाय फायबर डायेट – भरपूर फळे, भाज्या यांचा समावेश करावा.

• डिजिटल डिटॉक्स मील टाइममध्ये – जेवताना स्क्रीनपासून दूर राहणं.

उपसंहार

अति खाणे हे आपल्या शरीरासाठी व मनासाठी एक प्रकारचा "मूक शत्रू" आहे. आयुर्वेद जसा शरीराच्या सखोल प्रक्रियांना समजून घेतो, तसाच आधुनिक विज्ञानही अति खाण्याच्या दुष्परिणामांची पुष्टी करतो. संतुलित, मन:पूर्वक व वेळच्या वेळी अन्न घेणं हेच दीर्घायुष्याचं गमक आहे.

"नित्यं हिताहारविहारसेवी, समीक्ष्यकारी विषयेष्वसक्तः।
दाता समः सत्यपरः क्षमावान्, आप्तोपसेवी च भवत्यरोगः॥"
(चरक संहिता)

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smeeta Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522 

#AyurvedaForFertility #KolhapurAyurveda #InfertilityAwareness

#DrBhushanKale 

#DrSmeetaKale 

#panchkarmchikistalay 

#ayubhushanayurved 

#infertility

#garbhsanskar

#panchakarma 

#kolhapurIchalkaranji