आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

च्यवनप्राश: आयुर्वेदाचा अमृततुल्य आरोग्यवर्धक खजिना

आयुर्वेदाच्या प्राचीन ग्रंथांमध्ये च्यवनप्राश हा पदार्थ एक अमृत म्हणून वर्णन केला गेला आहे. “चरक संहिता” मध्ये या आरोग्यवर्धक औषधाचा पहिला उल्लेख आढळतो आणि आजही तो आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. च्यवनप्राश हा फक्त एक औषधी पदार्थ नाही, तर शरीर आणि मन दोन्ही पोषण करणारा एक संपूर्ण आरोग्यवर्धक तत्त्व आहे.

च्यवनप्राशचा उगम आणि नावाचा अर्थ

च्यवनप्राश हा 'रसायन' प्रकारातील आयुर्वेदिक अवलेह आहे.

• “च्यवन” हे ऋषी ज्यांनी या अमूल्य औषधाचा शोध लावला.

• “प्राश” म्हणजे चाटून किंवा जेलीप्रमाणे खाल्ला जाणारा पदार्थ.
  म्हणूनच या पदार्थाला “च्यवनप्राश” असे नाव मिळाले.

यात सुमारे ३५ हून अधिक औषधी वनस्पतींचा समावेश असतो, ज्यात मुख्य घटक आहे आवळा (आमलकी) — ज्याला विटामिन C चा नैसर्गिक खजिना म्हटले जाते. त्याशिवाय यामध्ये गोक्शुर, हरितकी, विदारी, जीवक, पंचमूल, साखर, तूप, मध, आणि विविध मसाल्यांचा समावेश असतो, जे सर्व मिळून शरीराला संपूर्ण पोषण देतात.

आयुर्वेदिक दृष्टीने च्यवनप्राशचे फायदे

• त्रिदोष संतुलन: वात, पित्त, आणि कफ यांचे योग्य प्रमाण राखून शरीरातील दोष संतुलित करतो.

• धातू पोषण: शरीरातील सात धातूंना (रस, रक्त, मांस, मेद, अस्थी, मज्जा, शुक्र) संपूर्ण पोषण देतो.

• रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतो: रोगांविरोधात शरीराची ताकद वाढवून शरीराला निरोगी ठेवतो.

डोशांवर च्यवनप्राशचा परिणाम

• कफ आणि वात शांत होतात, त्यामुळे सर्दी, खोकला, आणि स्नायूंचा वेदना कमी होतात.

• उष्ण गुणधर्मामुळे पित्त प्रवृत्तीच्या लोकांनी उन्हाळ्यात कमी प्रमाणात किंवा गायीच्या तुपासोबतच सेवन करावे.

च्यवनप्राशचे आरोग्यदायी फायदे

1. प्रतिरोधक शक्ती वाढवतो — सर्व वयोगटांसाठी उपयुक्त.

2. श्वसनसंस्था मजबूत करतो — दमा, खोकला यावर सकारात्मक परिणाम.

3. हृदयाचे आरोग्य सुधारतो — हृदयाचे स्नायू बळकट होतात.

4. पचनशक्ती वाढवतो — जाठराग्नी सुधारून गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्रॅक्ट टोन करतो.

5. त्वचेला तेजस्वी बनवतो — त्वचेचा रंग सुधारतो, आणि केसांच्या पांढरटपणावर प्रतिबंधक.

6. शारीरिक शक्ती वाढवतो — विशेषतः वृद्ध लोकांमध्ये पुनरुज्जीवन करते.

7. लैंगिक स्वास्थ्यासाठी फायदेशीर — शुक्र धातू पोषित करून प्रजनन क्षमता सुधारतो.

8. स्मरणशक्ती आणि बुध्दी वाढवतो — मानसिक क्षमता सुधारतो.

च्यवनप्राश कधी आणि कसा घ्यावा?

• योग्य काळ: हिवाळा (हेमंत आणि शिशिर ऋतू) सर्वोत्तम आहे कारण शरीर उष्ण पदार्थ पचवण्यास अधिक सक्षम असते.

• प्रमाण: प्रौढांनी रोज १-२ चमचे, मुलांनी १/२ चमचा. सकाळी रिकाम्या पोटी सेवन करणे लाभदायक.

• महत्त्वाच्या सूचना:

  • सेवनानंतर किमान १ तास काही खाऊ नका किंवा पाणी पिऊ नका.

  • पित्त प्रवृत्तीच्या लोकांनी गायीच्या तुपासोबत घ्यावे.

  • दूधासोबत च्यवनप्राश घ्यणे टाळावे, कारण आवळा आणि दूध यांचा संयोजन आयुर्वेदात विरुद्ध मानला जातो.

गुणवत्तेची निवड कशी करावी?

• कृत्रिम रंग, फ्लेवर किंवा रसायनयुक्त च्यवनप्राश टाळा.

• नैसर्गिक आणि प्रमाणित उत्पादने वापरा, ज्यात सर्व घटक ताजेतवाने आणि प्रमाणबद्ध असतील.

च्यवनप्राश: आधुनिक आणि आयुर्वेदिक जीवनशैलीत महत्त्व

आजच्या वेगवान आणि तणावपूर्ण जीवनात शरीराची प्रतिकारशक्ती टिकवणे खूप आवश्यक आहे. च्यवनप्राश हा केवळ आयुर्वेदाचा अमृतच नाही तर आधुनिक विज्ञानाने देखील याचे पोषणमूल्य मान्य केले आहे. यामुळे तो संपूर्ण कुटुंबासाठी आरोग्याचा खजिना ठरतो.

तुमच्या प्रकृतीनुसार च्यवनप्राशचा डोस ठरवण्यासाठी आणि अधिक मार्गदर्शनासाठी

“आयुभूषण आयुर्वेदिक फर्टिलिटी सेंटर” शी संपर्क करा. तज्ज्ञ तुमच्या शरीराची प्रकृती समजून घेऊन योग्य सल्ला देतील.

निष्कर्ष

“च्यवनप्राश हा शरीराला व आयुष्याला दीर्घायुष्य देणारा अमृत आहे.”
त्याचा नियमित आणि योग्य प्रमाणात वापर करून तुम्ही निरोगी, तंदुरुस्त आणि तेजस्वी जीवनाचा अनुभव घेऊ शकता.

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smeeta Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522