आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

हेमंत ऋतूचर्या – भाग ४

"हिवाळ्यात काय खावं?" – आयुर्वेदिक आणि आधुनिक आहारदृष्टीकोन

"हिवाळा म्हणजे फक्त थंडी नव्हे – तो आहे पोषण साठवण्याचा ऋतू!"

हिवाळ्यात शरीरात काय घडतं? (आयुर्वेदीय दृष्टिकोन)

सूर्य दक्षिणायनात असतो, त्यामुळे पृथ्वीवरील हवामान थंड असतं. या काळात शरीरातील जाठराग्नी (पचनशक्ती) तीव्र असतो, कारण बाह्य थंडी आंतरशरीरातील उष्णतेला आतच रोखते.

यामुळे हेमंत ऋतू हा बलवर्धन व पोषणासाठी सर्वोत्तम काळ मानला जातो.

ऋतुकालीन भाज्या व फळांचा फायदा

हिवाळ्यात निसर्ग आपल्याला भरभरून देतो:

• भाज्या: गाजर, पालक, मेथी, मुळे, गवार, शेपू, मटार, पत्तागोबी, वांगी, फुलकोबी, नवलकोल

• फळं: संत्री, बोरं, डाळिंब, पेरू, शिंगाडे, ऊस

• धान्य व कडधान्ये: हरभरे, मूग, उडीद, बाजरी, ज्वारी

• साहित्य: सुकामेवा, तीळ, गूळ, तूप, गोंद

या सर्व पदार्थांमध्ये ऊर्जा, जीवनसत्त्वं, मिनरल्स आणि रोगप्रतिकारक गुण भरपूर प्रमाणात असतात.

हिवाळ्यातील पारंपरिक आहार – आधुनिक शास्त्राच्या नजरेतून

 आदर्श आहाराचे घटक:

घटक	कार्य
बाजरी / ज्वारी	उष्ण, ताकदवर्धक, फायबरयुक्त
तूप / तीळ	वातशामक, उष्णता देणारे, त्वचेसाठी हितकारक
गूळ	रक्तशुद्धीकरण, उष्णतेचा स्रोत
सुकामेवा	स्निग्धता व मेंदूला पोषण
वांगं, गाजर, पालक	जीवनसत्त्व A, आयर्न, फायबर्स

हिवाळ्यातील पारंपरिक पदार्थ – आरोग्यदायी संपत्ती

"सात्त्विक आणि शक्तिवर्धक आहार"

• बाजरीची भाकरी + तूप + तीळाची चटणी

• वांग्याची भरली भाजी + खोबरे + तीळ + गूळ मसाला

• गूळ-तूप घालून गरम खिचडी

• हरभऱ्याचे सुकट + भजी / झुणका

• गोंदाचे लाडू + दूध – ऊर्जेचा खजिना

संक्रांती – आहार आणि आरोग्याचं सण

भोगी – डिटॉक्स आणि शक्तिवर्धन

• भाज्यांचा "भोगी भाजीचा" प्रकार: १०-१५ प्रकारच्या भाज्यांनी युक्त

• उडीद पोळी, लसूण चटणी, तीळ-गूळ

मकर संक्रांतीचे वैशिष्ट्य

• "तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला!"

• तीळ = उष्णता व त्वचेसाठी पोषण

• गूळ = रक्तशुद्धीकरण व ताकद

ही परंपरा सामाजिक आरोग्य आणि शरीरिक उष्णता दोन्ही टिकवते.

बाळांचे बोरण्हाण – आयुर्वेदीय आशय

• बाळाच्या शरीरावर फळं, बोरं, तीळ टाकणं
  → त्वचेला उष्णता, स्पर्शसंवेदना

• काळ्या कपड्यांचा वापर
  → उष्णता टिकवून वातदोषाचे शमन

ही परंपरा लहान वयात वातविकार टाळण्यासाठी फार उपयुक्त आहे.

आयुर्वेदिक मार्गदर्शनानुसार हिवाळा:

काय खावं?	का खावं?
उष्ण, स्निग्ध अन्न	वातशामक, त्वचेला ओलावा
जड पण सुपाच्य अन्न	पचनशक्ती बलवान असते
ऋतुकालीन फळं-भाज्या	पोषण, रोगप्रतिकारक शक्ती
सणासुदीचे पारंपरिक पदार्थ	ऊर्जेचा स्रोत, संस्कृती जपणं

भारतीय सण आणि आयुर्वेद – विज्ञानाचा संगम

भारतीय परंपरेत प्रत्येक ऋतूसाठी विशिष्ट सण, आहार आणि आचरण दिले गेले आहे. यामागे केवळ धार्मिक भावनाच नाहीत, तर मानवी शरीर आणि निसर्ग यामधील संतुलन जपण्याचा प्रयत्न आहे.

सण म्हणजे शरीर, मन आणि समाज यांचं आरोग्य राखण्याचं साधन!

टीप:

वरील आहार सामान्य प्रकृतीच्या व्यक्तींकरता उपयुक्त आहे.
जर एखाद्या व्यक्तीला मधुमेह, उच्च रक्तदाब, अ‍ॅसिडिटी, पचनतंत्राचे विकार इत्यादी तक्रारी असतील, तर आपल्या वैद्यकीय सल्ल्याशिवाय आहार बदल करू नका.

वैयक्तिक आहार मार्गदर्शनासाठी

आयुर्भूषण आयुर्वेदिक फर्टिलिटी आणि केरळीय पंचकर्म सेंटरला भेट द्या.
तुमच्या प्रकृतीनुसार योग्य आहार, दिनचर्या आणि ऋतूचर्या यांचे सल्ले येथे तज्ज्ञ वैद्यांकडून मिळू शकतात.

निष्कर्ष:

"हिवाळ्यात खाल्लेला योग्य आहार म्हणजे शरीरासाठी गुंतवणूक."

– सकाळपासून रात्रीपर्यंत उष्ण, पोषक आणि ऋतुसानुकूल आहार घेऊन, तुमचं शरीर पुढील ऋतूंमध्ये सशक्त आणि रोगमुक्त राहू शकतं.

 पुढील भागात:

हेमंत ऋतूचर्येचा अंतिम भाग – झोप, मानसिक आरोग्य आणि दिनचर्या
हिवाळ्यातील चांगल्या सवयी, संध्याकाळची दिनचर्या आणि विश्रांतीचे महत्त्व यावर माहिती घेण्यासाठी पुढील भाग वाचायला विसरू नका!

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smeeta Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522 

#AyurvedaForFertility #KolhapurAyurveda #InfertilityAwareness

#DrBhushanKale 

#DrSmeetaKale 

#panchkarmchikistalay 

#ayubhushanayurved 

#infertility

#garbhsanskar

#panchakarma 

#kolhapurIchalkaranji