आयुर्वेद: स्वस्थ जीवन का प्राचीन रहस्य

हेमंत ऋतूचर्या – भाग ३

 "हिवाळ्यात काय खावं?"

हिवाळ्यात सकाळी उठताच भूक लागते का?
मग समजा तुमचं जाठराग्नी (पचनशक्ती) जागा झाला आहे – त्याचा योग्य उपयोग करा!

हिवाळ्याचे वैशिष्ट्ये आणि पचनशक्ती

हेमंत ऋतू म्हणजे थंडीचा जोर, लांब रात्र आणि भरपूर झोप. या काळात शरीरातील वातदोष अधिक प्रकट होतो, पण त्याच वेळी जाठराग्नी (पचनशक्ती) प्रखर असतो. त्यामुळे शरीर पौष्टिक अन्न सहज पचवू शकते.

चरक संहितेनुसार, "जाठराग्नी बलवान असतो तेव्हा जड व उष्ण आहाराचे पचनही उत्तमरीत्या होते."

यामुळेच हेमंत ऋतू हा बलवर्धनासाठी सर्वोत्तम ऋतू मानला जातो.

हिवाळ्यातील आदर्श सकाळचा नाश्ता – आयुर्वेदिक संकल्पना

सकाळचा नाश्ता हा शरीरातील ऊर्जेचा स्रोत असून, हा आहार पोषणमूल्यांनी समृद्ध असावा. उष्ण, स्निग्ध (तेलकट), मधुर (गोड), आणि बलवर्धक गुणधर्म असणारे अन्न या ऋतूत सर्वाधिक उपयुक्त असते.

 आयुर्वेदनुसार उत्तम नाश्ता:

 १. ज्वारी / बाजरीची भाकरी + तूप + गूळ

• तूप वातशामक आहे, गूळ बलवर्धक आहे

• हिवाळ्यात शरीर गरम ठेवण्यासाठी आदर्श

 २. मुग-तांदळाची खिचडी + तीळ + तूप

• सुपाच्य आणि संतुलित आहार

• तीळ उष्ण असून हाडांसाठी व सांध्यांसाठी हितकारक

 ३. गोंदाचे लाडू / खारीक-मेथी लाडू + दूध

• गोंद, खसखस, बदाम, खोबरे, मेथी हे ऊर्जावर्धक व स्निग्ध

• रोज १ लाडू + १ ग्लास उकळवलेलं दूध = परिपूर्ण नाश्ता

 ४. गोंद राब / शिंगाडा खीर / हलव्याची खीर

• त्वरीत तयार होणारे आणि शरीरासाठी पोषणदायी

• शिंगाडा थंड असून खीरच्या स्वरूपात उष्णता मिळते

इतर पर्याय – चविष्ट आणि पौष्टिक

पदार्थ	वैशिष्ट्य
उडीद-तांदळाचे वडे + सांबार	प्रथिने व उष्णता देणारा
मेथी / पालेभाजीचे पराठे + तूप	वातशामक, फायबर्सयुक्त
थालीपीठ + लोणी	शरीराला स्निग्धता आणि ऊर्जा
ज्वारी उपमा + भाज्या	सात्त्विक, सुपाच्य व उष्ण
चवळीचे चिल्ले	प्रोटीन व फायबर्सचा उत्तम स्रोत

काही आवश्यक घटक – जे हिवाळ्यात शरीराला पोषण देतात

1. तूप

• पचनास मदत, उष्णता वाढवतो, वात कमी करतो

• तुपाचे प्रमाण थोडं वाढवायला हरकत नाही

2. गूळ

• शुद्धीकरण करणारा व उष्णता देणारा

• थंड ऋतूमध्ये साखरेच्या ऐवजी गूळ वापरा

3. तीळ

• हाडे, केस आणि त्वचेसाठी अमृतसमान

• लाडू, चटणी, तेल या स्वरूपात वापरावा

4. सुकामेवा (बदाम, अक्रोड, खारीक, काजू)

• ऊर्जावर्धक आणि मेंदूला पोषण देणारे

• रोज ५-७ बदाम, १-२ खारीक, थोडं खोबरं / अक्रोड

महत्त्वाची सूचना:

सकाळचा नाश्ता हा केवळ भूक भागवण्यासाठी नसून, शरीराच्या ऊर्जेचा आणि पोषणाचा मुख्य स्रोत आहे.
त्यामुळे पातळ पोहे, ब्रेड-बटर, बिस्किटं या रिकाम्या कॅलरी टाळा.

"तोंड भरून खा, पण पचेल एवढंच खा." – आयुर्वेदिक तत्त्व

उपयुक्त आयुर्वेदिक टीप:

• "सकाळी गरम अन्न खाल्ल्यास पचन सुधारतं."

• सकाळी रिकाम्या पोटी कोमट पाणी + हळद / सैंधव मीठ / आल्याचा काढा प्या

• यामुळे जाठराग्नी प्रदीप्त होतो, आणि शरीर सकाळपासून ऊर्जेने भरते

आयुर्भूषण आयुर्वेदिक फर्टिलिटी आणि केरळीय पंचकर्म सेंटरमध्ये भेट देऊन तुमच्या प्रकृतीनुसार आहार नियोजन करून घ्या.

प्रत्येकाचा शरीरप्रकार (वात, पित्त, कफ) वेगळा असतो – आहारही तसाच असावा!

निष्कर्ष:

"हिवाळ्यात खाल्लं, तेच आरोग्याच्या बँकेत ठेवलं!"

– सकस नाश्ता, संतुलित व्यायाम, आणि आयुर्वेदाच्या नियमांचं पालन केल्यास, हा हिवाळा तुम्हाला दीर्घकाळ सशक्त ठेवेल.

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smeeta Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522 

#AyurvedaForFertility #KolhapurAyurveda #InfertilityAwareness

#DrBhushanKale 

#DrSmeetaKale 

#panchkarmchikistalay 

#ayubhushanayurved 

#infertility

#garbhsanskar

#panchakarma 

#kolhapurIchalkaranji