ओळख पंचकर्माची: वमन क्रिया (भाग 5)

ओळख पंचकर्माची: वमन क्रिया (भाग 5)

आज आपण पंचकर्मातील पहिल्या शोधन क्रियेची म्हणजेच वमन क्रियेची माहिती घेणार आहोत. पंचकर्म हे वैद्यकशास्त्राच्या शुद्धीकरण प्रक्रियेचे अनोखे स्वरूप आहे. प्रत्येक रुग्णाला पंचकर्माची गरज नसते, परंतु त्याची गरज आहे की नाही हे ठरवणे हे तज्ञ वैद्यांचे काम आहे. रुग्णाचा दोष, प्रकृती, वय, ऋतू, आणि आजार यावर आधारित योग्य पंचकर्म निवडले जाते.

 

वमन म्हणजे काय?

वमन म्हणजे तोंडावाटे औषधांच्या साहाय्याने उलटी करवून शरीरातील कफ व पित्तदोष बाहेर काढण्याची प्रक्रिया. शरीरातील दोष नष्ट करण्यासाठी वमन ही प्रक्रिया वसंत ऋतूत केली जाते. वमन ही प्रक्रिया वैद्यांच्या मार्गदर्शनाखालीच करावी लागते.

 

वमन करण्यासाठी योग्य तयारी

वमनाच्या प्रक्रियेसाठी स्नेहन (तेल व तूप घेणे) आणि स्वेदन (शेक देणे) या पूर्वकर्मांची पूर्ण तयारी केली जाते.
पूर्वकर्मांमुळे दोष सुटे होऊन ते पोटाकडे जमा होतात, ज्यामुळे वमन प्रक्रियेस अधिक सोपे होते.

वमनाच्या आदल्या दिवशी:

वमनाच्या आधीच्या रात्री रुग्णाला दहीभात, दूध-केळे किंवा दोष वाढवणारा आहार देण्यात येतो. हा आहार दोष जागृत करून त्यांना बाहेर काढण्यास मदत करतो.

वमनाच्या दिवशी:

1. सकाळी लवकर प्रातर्विधी, स्नान करून रुग्णाला पंचकर्म कक्षात बोलावले जाते.

2. शरीराला तेलाचे अभ्यंग आणि स्वेदन दिले जाते.

3. आवश्यक असल्यास बस्ती देऊन मलप्रवृत्ती साफ केली जाते.

4. रुग्णाला सैलसर कपडे घालून, सोयीस्कर खुर्चीवर वमनासाठी बसवले जाते. समोर उलटीसाठी पात्र ठेवले जाते.

 

वमन कसे केले जाते?

वमनाच्या सुरुवातीला रुग्णाला उसाचा रस, दूध किंवा जेष्ठमधाच्या काढ्याचे आकंठ पान दिले जाते. त्यानंतर मधातून वमनाचे औषध चाटवले जाते. औषध काम करू लागताच 30-40 मिनिटांत रुग्णाला मळमळणे, घाम येणे, तोंडाला उमासे येणे अशी लक्षणे दिसतात, व त्यामुळे दोषयुक्त उलट्या होतात.

वमनाच्या वेळेतील लक्ष देण्यासारखे मुद्दे:

· वमनाचे वेग: रुग्णाला किती वेळा उलटी झाली, याची मोजदाद केली जाते.

· बाहेर पडलेले द्रव्य: त्याचे प्रमाण आणि दोषांचे निरीक्षण केले जाते.

· रक्तदाब, नाडी इत्यादींची सतत तपासणी केली जाते.

 

वमनानंतरची काळजी

वमन पूर्ण झाल्यानंतर उरलेले दोष बाहेर पडावेत यासाठी औषधी धूमपान दिले जाते. त्यानंतर रुग्णाला लाह्या, कुरमुरे आणि गरम पाणी असे हलके खाद्य दिले जाते.

संसर्जन क्रम (आहार प्रक्रिया):

रुग्णाचा आहार हळूहळू हलक्यापासून जड पदार्थांकडे वाढवला जातो:

1. भाताची पेज

2. मुगाचे पाणी

3. पातळ भात किंवा खिचडी
ही प्रक्रिया तीन ते सात दिवस चालते.

पथ्ये:

वमनानंतर रुग्णाने खालील गोष्टी टाळाव्यात:

· अति बोलणे, प्रवास, जागरण

· चुकीचा आहार

· दुपारी झोपणे

 

वमनाचे फायदे

वमन हे शास्त्रशुद्ध पद्धतीने केले, तर याचे अनेक फायदे होतात:

· त्वचाविकार: सोरायसिस, इसब, कोरडी त्वचा

· मेटाबॉलिक विकार: मधुमेह, थायरॉईड, स्थूलता

· पीसीओडी, दमा, जीर्ण अ‍ॅसिडिटी

· शरीरातील कफ व पित्त दोषांचे शुद्धीकरण होते.

लक्षात ठेवा:

मीठाचे पाणी पिऊन केलेल्या उलटीला वमन म्हणता येत नाही. वमन ही प्रक्रिया वैद्यकीय पद्धतीने, सखोल तयारीनंतर आणि काळजीपूर्वक केली जाते.

 

शुद्धीकरणाची प्रभावी प्रक्रिया

वमनासाठी वेळ, वैद्यांची सूचना, आणि नियमांचे काटेकोर पालन केल्यास दुष्परिणाम होत नाहीत, उलट रुग्णाला दीर्घकालीन फायदा मिळतो.

आता पुढील भागात जाणून घेऊया विरेचन – पंचकर्मातील दुसरी शोधन क्रिया!

  (इलाज के लिए डॉक्टर से परामर्श करें।)

 डॉ. भूषण काळे                                                                                 डॉ .स्मिता काळे 

  एम एस (प्रसूती व स्त्री रोग )                                                                  एम डी (पंचकर्म ) केरळ

                       आयुभूषण आयुर्वेदिक वंध्यत्व निवारण आणि केरळीय पंचकर्म चिकित्सालय

                             (वंध्यत्व, स्त्रीरोग, गर्भसंस्कार, सुवर्णप्राशन, केरळीय पंचकर्म)

                                                       9665351355 / 8888511522