बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -13)

 

13. ६ ते १२ वर्षांच्या मुलांसाठी आयुर्वेदिक आहार

बालपण ते किशोरावस्थेच्या संक्रमणाचा हा काळ म्हणजेच ६ ते १२ वर्षांचा वयोगट! या वयात मुलांची शारीरिक, मानसिक आणि बौद्धिक वाढ वेगाने होत असते. मुलांच्या पोषणाची योग्य काळजी घेतल्यास त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती मजबूत राहते, मेंदूचा विकास उत्तम होतो, आणि एकूणच आरोग्य निरोगी राहते. आयुर्वेदानुसार, या वयातील आहार हा वात, पित्त आणि कफ दोष संतुलित करणारा, सुपाच्य आणि पोषक असावा.

१. ६ ते १२ वर्षे वयोगटासाठी संतुलित आहाराचे महत्त्व

✅ स्नायू आणि हाडे मजबूत होतात
✅ स्मरणशक्ती आणि एकाग्रता वाढते
✅ पचनसंस्था सुधारते आणि पोषण चांगल्या प्रकारे शोषले जाते
✅ रोगप्रतिकारशक्ती वाढून वारंवार आजारी पडण्याचे प्रमाण कमी होते
✅ मेंदूचा योग्य विकास होऊन बुद्धिमत्ता वाढते

२. आहार नियोजन करताना लक्षात ठेवायच्या गोष्टी

1. नैसर्गिक, सात्त्विक आणि ताजे अन्न द्यावे.
2. आहारात विविध प्रकारची धान्ये, डाळी, भाज्या आणि फळांचा समावेश असावा.
3. फास्टफूड, तळलेले पदार्थ, कोल्ड्रिंक्स आणि जंक फूड टाळावे.
4. पचन सुधारण्यासाठी हळद, आल्याचा रस, जिरे, लसूण यांचा योग्य वापर करावा.
5. शारीरिक आणि बौद्धिक विकासासाठी दुधाचे सेवन अनिवार्य ठेवावे.

३. संतुलित आयुर्वेदिक आहाराचे घटक

✅ १. धान्ये आणि तृणधान्ये

🔹 गहू, नाचणी, तांदूळ, बाजरी, ज्वारी – ऊर्जा आणि पोषणासाठी
🔹 ओट्स, राजगिरा – फायबर आणि प्रथिनांसाठी

✅ २. प्रथिनयुक्त पदार्थ

🔹 हरभरा, तूरडाळ, मूगडाळ, मसूर – स्नायूंच्या वाढीसाठी
🔹 अंडी, पनीर, दूध, दही – हाडांच्या मजबुतीसाठी

✅ ३. हाडे आणि स्नायूंसाठी उपयुक्त पदार्थ

🔹 नाचणी, गायीचे दूध, तूप, बदाम, खजूर – कॅल्शियम आणि व्हिटॅमिन D
🔹 तीळ, सुकामेवा – हाडांसाठी आवश्यक खनिजे

✅ ४. मेंदूच्या विकासासाठी आहार

🔹 अक्रोड, बदाम, जवस – ओमेगा-३ फॅटी अॅसिड
🔹 गायीचे तूप – मेंदूची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी
🔹 सुवर्णप्राशन – स्मरणशक्ती आणि रोगप्रतिकारशक्तीसाठी

✅ ५. रोगप्रतिकारशक्तीसाठी आयुर्वेदिक उपाय

🔹 हळदीचे दूध – सर्दी, खोकला टाळण्यासाठी
🔹 आवळा, संत्री, लिंबू – व्हिटॅमिन C चा उत्तम स्रोत
🔹 तुलसीचा काढा – संक्रमण टाळण्यासाठी

४. वयोगटानुसार आहार नियोजन

✅ सकाळी (न्याहारी)

✔ तूप आणि गुळ घातलेली नाचणी सत्व
✔ खजूर, बदाम आणि अक्रोड यांचे मिश्रण
✔ घरगुती ताजे दूध किंवा ताक
✔ गव्हाची पोळी किंवा मूग डाळीचा पराठा

✅ दुपारचे जेवण

✔ तांदूळ किंवा बाजरीची भाकरी
✔ हिरव्या पालेभाज्यांचे भाजीपोळीसोबत सेवन
✔ डाळ-तांदूळ किंवा खिचडी
✔ ताक किंवा दही

✅ संध्याकाळचा नाश्ता

✔ मूग किंवा हरभऱ्याचे लाडू
✔ तूप घातलेले दूध
✔ आवळा किंवा गुळ-शेंगदाण्याचा चिवडा

✅ रात्रीचे जेवण

✔ हलकं आणि सुपाच्य – वरण-भात किंवा खिचडी
✔ हळदीचे दूध
✔ तूप आणि ताक याचा समावेश

५. टाळावयाचे पदार्थ

❌ कोल्ड्रिंक्स, प्रक्रिया केलेले पदार्थ, मैदा आणि बेकरी उत्पादने
❌ अतिखारट आणि तिखट पदार्थ
❌ प्रिझर्वेटिव्हयुक्त फास्टफूड आणि पॅकेटबंद पदार्थ
❌ अति साखर असलेले पदार्थ आणि चॉकलेट्स

६. आयुर्वेदिक सूप आणि काढे

✅ मेंदू वर्धक सूप

➡ साहित्य: अक्रोड, बदाम, गायीचे दूध, खजूर, सुंठ
➡ कृती: सर्व साहित्य मिक्स करून गरम करून प्यावे

✅ रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणारा काढा

➡ साहित्य: हळद, तुळस, सुंठ, गूळ, काळी मिरी
➡ कृती: उकळून गाळून घ्यावा आणि सकाळी सेवन करावे

७. आहाराबाबत पालकांनी घ्यावयाची काळजी

✅ मुलांना वेळेवर खाण्याची सवय लावावी.
✅ दिवसातील मुख्य तीन जेवणांसोबतच हेल्दी स्नॅक्स द्यावेत.
✅ अन्न न कुरकुरता खाण्यासाठी वेगवेगळ्या चविष्ट आणि पोषणयुक्त पदार्थांचा समावेश करावा.
✅ घरगुती आणि ताजे अन्न खाण्याची सवय लावावी.
✅ मुलांच्या पचनशक्तीप्रमाणे आहार निवडावा.

८. निष्कर्ष

६ ते १२ वर्षे वयोगटातील मुलांसाठी संतुलित, सात्त्विक आणि पौष्टिक आहार आवश्यक आहे. आयुर्वेदानुसार योग्य आहारामुळे मुलांचे आरोग्य सुधारते, शारीरिक आणि मानसिक वाढ योग्य प्रकारे होते, तसेच त्यांच्या जीवनशैलीवर सकारात्मक परिणाम होतो.

 "संतुलित आहार आणि योग्य जीवनशैली हेच उत्तम आरोग्याचे रहस्य आहे!"

 

 

 

 Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522