बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -17)

 17. आयुर्वेदानुसार सेंद्रिय आहाराचे महत्त्व

बालकांचे आरोग्य हा प्रत्येक पालकाच्या चिंतेचा विषय असतो. वाढत्या प्रदूषणामुळे आणि अन्नातील रासायनिक घटकांमुळे मुलांचे आरोग्य बिघडण्याची शक्यता अधिक असते. यासाठी आयुर्वेदानुसार सेंद्रिय आहार (ऑर्गॅनिक फूड) हा उत्तम पर्याय ठरतो. सेंद्रिय आहार म्हणजे रासायनिक खतांपासून मुक्त, नैसर्गिक पद्धतीने उत्पादित अन्न.

आयुर्वेदात "हितभुक्, मितभुक्, ऋतुभुक्" या संकल्पनेनुसार आहार घेण्यास सांगितले आहे, म्हणजेच हितकारक, प्रमाणात आणि ऋतूनुसार योग्य आहार घेतल्यास शरीराचे संतुलन कायम राहते. सेंद्रिय आहार हेच या संकल्पनेला पूरक आहे.

सेंद्रिय आहार म्हणजे काय?

सेंद्रिय आहार म्हणजे नैसर्गिक पद्धतीने तयार केलेले धान्य, भाज्या, फळे आणि दुग्धजन्य पदार्थ, जे कोणतेही रासायनिक खत, कीटकनाशके किंवा प्रिझर्व्हेटिव्हशिवाय उगम पावतात. यामध्ये गावरान तांदूळ, देशी गहू, देशी फळे, देशी भाज्या, नैसर्गिक दुग्धजन्य पदार्थ, नैसर्गिक गूळ, मध, हळद आणि तूप यांचा समावेश होतो.

आयुर्वेदानुसार सेंद्रिय आहाराचे महत्त्व

१. सेंद्रिय आहार पचनास सोपा आणि शरीरस्नेही असतो

रासायनिक खतांमुळे अन्नातील मूलभूत गुणधर्म बदलतात, त्यामुळे ते शरीराला योग्य प्रकारे ग्रहण होत नाही. सेंद्रिय अन्न शुद्ध, सात्त्विक आणि सुपाच्य असते, त्यामुळे लहान मुलांच्या कोमल पचनसंस्थेस ते फायदेशीर ठरते.

२. रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते

सेंद्रिय आहारात अँटीऑक्सिडंट्स, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे अधिक प्रमाणात असतात, जे मुलांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात. सतत सेंद्रिय अन्न घेतल्यास संसर्ग, सर्दी-खोकला, अॅलर्जी आणि जठराचे विकार कमी होतात.

३. मानसिक स्थैर्य आणि बौद्धिक विकास

आयुर्वेदानुसार सात्त्विक आहार (सेंद्रिय, शुद्ध व नैसर्गिक) घेतल्यास मनःशांती, एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती सुधारते. सेंद्रिय आहारामुळे मुलांचा बौद्धिक विकास अधिक चांगला होतो आणि त्यांचे वर्तन संतुलित राहते.

४. जडत्व आणि अपचन टाळते

रासायनिक खतांमुळे अन्नात असलेल्या कृत्रिम घटकांमुळे लहान मुलांमध्ये अपचन, गॅस, अॅसिडिटी, जडपणा आणि आळस जाणवतो. सेंद्रिय अन्न शरीरात सहज पचते आणि हलके व ऊर्जादायक असते.

५. त्वचा आणि केसांचे आरोग्य सुधारते

सेंद्रिय आहारामध्ये नैसर्गिक जीवनसत्त्वे आणि खनिजे असल्यामुळे मुलांची त्वचा नितळ आणि तेजस्वी राहते. केसांच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेले पोषण सेंद्रिय आहारातून मिळते.

६. जीवनसत्त्वे आणि पोषकतत्त्वे जास्त प्रमाणात मिळतात

संशोधनानुसार सेंद्रिय अन्नात कॅल्शियम, लोह, मॅग्नेशियम आणि जीवनसत्त्वे अधिक प्रमाणात असतात. यामुळे मुलांच्या हाडांची वाढ चांगली होते आणि त्यांना नैसर्गिक ऊर्जा मिळते.

७. वाढत्या आजारांपासून संरक्षण

आजकाल लहान मुलांमध्ये लठ्ठपणा, मधुमेह, अॅलर्जी, अॅसिडिटी आणि हार्मोनल समस्या वाढत आहेत. याला मोठ्या प्रमाणावर रासायनिक खतांमुळे तयार होणारे अन्न जबाबदार आहे. सेंद्रिय आहार घेतल्यास हे आजार दूर राहण्यास मदत होते.

बालकांसाठी सेंद्रिय आहार कसा द्यावा?

१. सेंद्रिय धान्य आणि पीठ वापरा

• देशी गहू, नाचणी, ज्वारी, बाजरी, तांदूळ यांचे पीठ सेंद्रिय प्रकारात वापरा.
• पारंपरिक भाजणी, सातू आणि मुगाच्या डाळीचे पीठ सेंद्रिय असावे.

२. रासायनिकयुक्त दूध व दुग्धजन्य पदार्थ टाळा

• देशी गायीचे सेंद्रिय दूध आणि तूप मुलांसाठी सर्वोत्तम आहे.
• पॅकेटमधील प्रोसेस्ड दूध टाळावे.

३. सेंद्रिय भाज्या आणि फळे खाण्याची सवय लावा

• बाजारातील कोरडे, मोठ्या आकाराची आणि कृत्रिम चमक असलेली फळे टाळावीत.
• शक्यतो स्थानिक उत्पादकांकडून भाजीपाला आणि फळे घ्यावीत.

४. फास्ट फूड आणि जंक फूडच्या ऐवजी घरगुती पदार्थ द्या

• बाजारातील बिस्किटे, वेफर्स, चिप्स, सॉस यांमध्ये रसायने असतात.
• याऐवजी घरगुती लाडू, गूळ-शेंगदाणे, फळे, सुका मेवा आणि नाचणी सत्व द्या.

५. गोड पदार्थांमध्ये गूळ आणि खडीसाखर वापरा

• साखरेच्या ऐवजी सेंद्रिय गूळ, मध किंवा खडीसाखर उत्तम पर्याय आहे.

सेंद्रिय आहारामुळे दीर्घकालीन फायदे

✅ बालकांच्या शारीरिक आणि मानसिक वाढीस मदत होते.
✅ मुलांची रोगप्रतिकारशक्ती मजबूत होते.
✅ अपचन, अॅसिडिटी, जंतुसंसर्ग यासारखे त्रास टाळता येतात.
✅ लहान वयात लठ्ठपणा, मधुमेह आणि इतर विकार टाळता येतात.
✅ एकंदरीत मुलांचे आरोग्य नैसर्गिकरित्या सुधारते.

निष्कर्ष

सेंद्रिय आहार हा मुलांच्या संपूर्ण आरोग्यासाठी सर्वोत्तम पर्याय आहे. आजच्या घाईगर्दीच्या जीवनशैलीत सेंद्रिय आहाराकडे लक्ष देणे महत्त्वाचे आहे. जर लहान वयातच मुलांना सेंद्रिय आणि सात्त्विक आहाराची सवय लावली, तर त्यांचे शरीर आणि मन निरोगी राहील. आयुर्वेदाच्या मार्गदर्शनाखाली सेंद्रिय आहाराचा स्वीकार केल्यास स्वस्थ आणि रोगमुक्त बालकांचे पालन करणे सोपे होईल.

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522