बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -18)

18. कृत्रिम आहाराचे दुष्परिणाम

आजच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत मुलांचे आहारपद्धतीत मोठे बदल झाले आहेत. पालकांच्या सोयीसाठी बाजारात सहज उपलब्ध असलेल्या प्रोसेस्ड फूड, जंक फूड आणि कृत्रिम आहाराचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे. पण हा कृत्रिम आहार मुलांच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी घातक ठरू शकतो. आयुर्वेदानुसार नैसर्गिक, ताजे व संतुलित आहार हा शरीरासाठी सर्वोत्तम आहे.

कृत्रिम आहार म्हणजे काय?

कृत्रिम आहार म्हणजे असा आहार, जो नैसर्गिक पदार्थांपासून न बनता, त्यामध्ये संरक्षक द्रव्ये (preservatives), कृत्रिम रंग (artificial colors), स्वाद वाढवणारे घटक (flavor enhancers), आणि रासायनिक पदार्थ मिसळलेले असतात. यामध्ये प्रामुख्याने फास्ट फूड, प्रोसेस्ड फूड, कोल्ड ड्रिंक्स, इंस्टंट पदार्थ, रेडी-टू-इट आणि पॅकेज्ड फूड यांचा समावेश होतो.

आहाराचे दुष्परिणाम

१. पचनसंस्थेचे विकार वाढतात

कृत्रिम आहारात फायबर कमी आणि कृत्रिम पदार्थ अधिक असल्यामुळे अपचन, गॅस, अॅसिडिटी, बद्धकोष्ठता आणि जंतसंक्रमण होण्याची शक्यता वाढते. अशा आहारामुळे मुलांचे पचन बिघडते आणि पचनसंस्थेवर ताण येतो.

२. रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते

आयुर्वेदानुसार, पचनशक्ती उत्तम असेल तरच शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती चांगली राहते. पण कृत्रिम पदार्थांमुळे शरीरात अपायकारक विषद्रव्ये जमा होतात, परिणामी मुलांना वारंवार सर्दी, खोकला, ताप, अॅलर्जी आणि संसर्गजन्य आजार होण्याचा धोका वाढतो.

३. वाढ आणि विकासावर विपरीत परिणाम

मुलांच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेले पोषक घटक कृत्रिम आहारात अभावानेच असतात. त्यामुळे शरीराच्या स्नायूंची वाढ योग्य होत नाही, हाडे कमकुवत होतात आणि मेंदूच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम होतो.

४. मानसिक आणि बौद्धिक विकास थांबतो

कृत्रिम आहारामध्ये कृत्रिम गोडसर पदार्थ, कॅफिन आणि रासायनिक पदार्थ असतात, जे मुलांच्या मेंदूच्या कार्यक्षमतेला हानी पोहोचवतात. यामुळे मुलांना एकाग्रता कमी होणे, चिडचिडेपणा, अस्वस्थता आणि ध्यान न लागणे असे त्रास जाणवू शकतात.

५. लठ्ठपणाची समस्या वाढते

कृत्रिम आहारात जास्त प्रमाणात साखर, ट्रान्स फॅट आणि सोडियम असते, ज्यामुळे मुलांमध्ये लहान वयातच लठ्ठपणाची समस्या वाढते. बालपणी वाढलेले वजन मोठेपणी मधुमेह, हृदयविकार, उच्च रक्तदाब आणि संधिवात यासारख्या आजारांना आमंत्रण देते.

६. हॉर्मोनल असंतुलन निर्माण होते

प्रोसेस्ड फूडमध्ये काही विशिष्ट प्रकारचे संरक्षक आणि कृत्रिम हार्मोन्स असतात, जे शरीरातील नैसर्गिक हार्मोनल संतुलन बिघडवतात. यामुळे मुलींच्या वयात येण्याच्या वयात अनियमित मासिक पाळी आणि मुलांमध्ये लैंगिक विकासाशी संबंधित समस्या निर्माण होऊ शकतात.

७. हाडे आणि दात कमजोर होतात

कोल्ड ड्रिंक्स, प्रोसेस्ड चीज आणि पॅकेज्ड स्नॅक्समध्ये फॉस्फोरस आणि साखर जास्त प्रमाणात असते, जे हाडांमधून कॅल्शियम कमी करते. परिणामी मुलांच्या हाडांची वाढ थांबते आणि दात कमजोर होतात.

८. हायपरऍक्टिव्हिटी आणि स्वभावातील बदल

कृत्रिम आहारात असलेले प्रिझर्वेटिव्ह्ज, कृत्रिम रंग आणि चव वाढवणारे पदार्थ मेंदूच्या आरोग्यास हानिकारक असतात. यामुळे काही मुलांमध्ये चिडचिडेपणा, हायपरऍक्टिव्हिटी (अतीऊर्जितपणा), राग, अस्वस्थता आणि निद्रानाश यांसारख्या समस्या जाणवतात.

पालकांनी घ्यायची काळजी

✅ नैसर्गिक आणि ताजे अन्न द्या – घरगुती आणि सेंद्रिय पदार्थांचा आहारात समावेश करा.
✅ जंक फूड टाळा – चिप्स, बिस्किटे, पॅकेज्ड ज्यूस, कार्बोनेटेड ड्रिंक्स यांना पर्याय द्या.
✅ भरपूर पाणी आणि फळांचा रस द्या – नैसर्गिक ताक, सेंद्रिय गोड सरबत, नारळ पाणी यांचा समावेश करा.
✅ ताज्या भाज्यांचे सेवन वाढवा – मुलांना फळभाज्या, पालेभाज्या आणि गाजर, बीट यासारख्या सेंद्रिय भाज्या द्या.
✅ गोड पदार्थांमध्ये साखरेऐवजी गूळ, मध किंवा खडीसाखर वापरा.
✅ प्रोसेस्ड पदार्थ टाळा – मैदा, कृत्रिम पदार्थ, कोल्ड ड्रिंक्स आणि कॅन फूड्सपासून मुलांना दूर ठेवा.
✅ घरच्या घरी तयार केलेले पदार्थ खायला द्या – घरगुती सत्त्व, पोळी-भाजी, भात, मूग डाळ खिचडी, नाचणी सत्व, तुपभात यांचा आहारात समावेश करा.

निष्कर्ष

आयुर्वेदानुसार, "जसा आहार, तशी आरोग्यस्थिती" हे तत्व कायमस्वरूपी लक्षात ठेवावे. कृत्रिम आहारामुळे मुलांच्या शारीरिक, मानसिक आणि बौद्धिक विकासावर गंभीर परिणाम होतात. त्यामुळे लहानपणापासूनच सेंद्रिय, पारंपरिक आणि ताज्या पदार्थांची सवय लावणे आवश्यक आहे. योग्य आहारामुळेच मुलांचे आरोग्य सुधारेल आणि त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढेल.

पालकांनी आपल्या मुलांसाठी कृत्रिम आहाराची सवय न लावता, आयुर्वेदनुसार पौष्टिक आणि सुपाच्य आहार द्यावा. सुपोषित आहार = निरोगी बालक = सुदृढ भविष्य!

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522