बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -8)

8. मुलांच्या हाडांची वाढ आणि मजबुतीसाठी उपाय

बाल्यावस्थेत हाडांची योग्य वाढ होणे अत्यंत आवश्यक आहे, कारण याच काळात हाडे मजबूत व सुदृढ होण्याची प्रक्रिया वेगाने सुरू असते. आयुर्वेदानुसार, हाडांचे पोषण आणि मजबुतीसाठी संतुलित आहार, योग्य दिनचर्या आणि आयुर्वेदिक उपाय महत्त्वाचे ठरतात.

---

१. हाडांची वाढ कशी होते?

हाडांचे आरोग्य ‘अस्थिधातू’ वर अवलंबून असते. आयुर्वेदानुसार, अस्थिधातूचे पोषण योग्य आहार आणि दिनचर्येने होते. हाडांचे पोषण करणाऱ्या मूलभूत गोष्टी पुढीलप्रमाणे आहेत –

• कॅल्शियम आणि फॉस्फरस युक्त आहार
• सूर्यप्रकाशातील व्हिटॅमिन D
• योग्य व्यायाम आणि योगासने
• आयुर्वेदिक औषधी आणि पंचकर्म

---

२. हाडांची मजबुतीसाठी आवश्यक पोषक तत्त्वे

(१) कॅल्शियम (Calcium)

👉 हाडांच्या मजबुतीसाठी आवश्यक मुख्य घटक.
✅ स्रोत:

• दूध, ताक, दही, पनीर
• तिळाचे लाडू, बदाम, अक्रोड
• हिरव्या पालेभाज्या (मेथी, शेपू)

(२) व्हिटॅमिन D

👉 कॅल्शियम शोषणासाठी महत्त्वाचे.
✅ स्रोत:

• सकाळच्या सूर्यप्रकाशात खेळणे
• दूध, लोणी, अंडी
• मशरूम

(३) मॅग्नेशियम आणि फॉस्फरस

👉 हाडांची मजबुती आणि लवचिकता वाढवतात.
✅ स्रोत:

• संत्री, केळी, नाचणी, ओट्स
• सोयाबीन, राजमा

(४) आयुर्वेदिक हाडांसाठी श्रेष्ठ घटक

✅ गुड (गूळ) आणि तिळाचे लाडू
✅ शतावरी कल्प – हाडांची वाढ सुधारते
✅ अश्वगंधा – हाडे मजबूत करते
✅ हडजोड (Cissus quadrangularis) – हाड तुटल्यास लवकर भरून येते

---

३. योग्य दिनचर्या आणि जीवनशैली

✅ योगासने आणि खेळ: सूर्यनमस्कार, ताडासन, भुजंगासन हाडांसाठी उपयुक्त.
✅ गोड पेय टाळा: सोडा, कोल्ड्रिंक्स हाडांची झीज वाढवतात.
✅ भरपूर झोप: हाडांची वाढ रात्रीच्या झोपेत चांगली होते.

---

४. पंचकर्म आणि आयुर्वेदिक उपचार

• अभ्यंग (तेल मालिश) – हाडे आणि स्नायू मजबूत होतात.
• बस्ती उपचार – हाडांची झीज कमी करण्यास मदत.
• सर्वसाधारण हाडांसाठी दुधात हळद, तूप आणि खडीसाखर मिसळून सेवन करावे.

---

५. निष्कर्ष

मुलांच्या हाडांची योग्य वाढ होण्यासाठी आयुर्वेदानुसार संतुलित आहार, सूर्यप्रकाश, व्यायाम आणि आयुर्वेदिक उपचारांचे पालन करणे गरजेचे आहे. योग्य वेळी काळजी घेतल्यास मुलांचे हाड सुदृढ व निरोगी राहतात.

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522