बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांनसाठी (भाग -24)

24. बालकांमधील त्वचारोग आणि त्यावरील आयुर्वेदिक उपचार

बालकांची त्वचा नाजूक व संवेदनशील असते. त्यामुळे त्वचारोग होण्याची शक्यता जास्त असते. त्वचेचे आरोग्य शरीरातील त्रिदोषांवर (वात, पित्त, कफ) अवलंबून असते. चुकीचा आहार, अस्वच्छता, ऋतूनुसार योग्य काळजी न घेतल्यास बालकांमध्ये विविध त्वचारोग उद्भवू शकतात. आयुर्वेदात नैसर्गिक पद्धतींनी त्वचारोग बरे करण्याचे उपाय सांगितले आहेत.

१. बालकांमध्ये सामान्यतः आढळणारे त्वचारोग

(१) त्वचेवरील कोरडेपणा आणि खाज सुटणे (वातदोषजन्य समस्या)

✔️ वात दोष वाढल्यामुळे त्वचा कोरडी होते, खाज सुटते आणि कधीकधी चिरा पडतात.
✔️ योग्य स्निग्धता नसल्याने त्वचेला पोषण मिळत नाही.

👉 उपाय:
✅ गाईच्या तुपाने किंवा नारळाच्या तेलाने मालिश करावी.
✅ बादाम तेल किंवा ऑलिव्ह तेल लावल्याने त्वचा मृदू राहते.
✅ आहारात तूप, दूध, साजूक तूप आणि ओलसर पदार्थ वाढवावेत.

(२) घामोळ्या आणि लालसर पुरळ (पित्तदोषजन्य समस्या)

✔️ उष्णतेमुळे त्वचेला पुरळ येते, घामोळ्या होतात, आणि लालसरपणा जाणवतो.
✔️ उन्हाळ्यात ही समस्या जास्त प्रमाणात दिसते.

👉 उपाय:
✅ आंघोळीच्या पाण्यात गुलाब पाणी, चंदन किंवा मंजिष्ठा पूड टाकावी.
✅ कडुलिंबाच्या पानांचे उकळलेले पाणी लहान मुलांना स्नानासाठी वापरावे.
✅ शरीर थंड ठेवण्यासाठी ताक, आवळा रस, आणि नारळ पाणी द्यावे.

(३) कफदोषामुळे होणारे त्वचारोग (मुरुम, सूज, बुळबुळीत त्वचा)

✔️ जड आहार आणि अति स्निग्ध पदार्थांमुळे कफ दोष वाढतो, त्यामुळे मुरुम आणि त्वचेवर सूज येते.
✔️ कधी कधी त्वचेवर पांढरे डाग किंवा चिकटपणा जाणवतो.

👉 उपाय:
✅ हरितकी (हिरडा) आणि त्रिफळा चूर्ण मधासोबत द्यावे.
✅ हलका, सुपाच्य आणि ताज्या भाज्यांचा आहार द्यावा.
✅ सेंद्रिय साबण आणि नैसर्गिक उटण्याचा वापर करावा.

(४) ऍलर्जीमुळे होणारे त्वचारोग (उदा. एक्झिमा, अॅटोपिक डर्माटायटिस)

✔️ काही मुलांना धूळ, फुलांचा पराग, विशिष्ट अन्नपदार्थ किंवा साबण यामुळे त्वचेवर लालसर चट्टे, खाज आणि जळजळ होऊ शकते.
✔️ हा विकार पित्त आणि कफ दोषामुळे होतो.

👉 उपाय:
✅ कडुलिंब आणि हरितकी पूड एकत्र करून पाण्यात उकळून लावावे.
✅ रोज सकाळी लहान प्रमाणात आवळा किंवा गिलोय रस द्यावा.
✅ सेंद्रिय कापड आणि नैसर्गिक सौंदर्यप्रसाधनांचा वापर करावा.

२. आयुर्वेदानुसार त्वचारोग टाळण्यासाठी टिप्स

🟢 योग्य आहार:
✅ मुलांच्या आहारात सत्त्वयुक्त आणि स्निग्ध पदार्थ असावेत.
✅ लोणचं, मसालेदार पदार्थ आणि प्रक्रिया केलेले अन्न कमी प्रमाणात द्यावे.
✅ आहारात दूध, तूप, फळे आणि भाज्या यांचा समावेश असावा.

🟢 शरीरशुद्धी (डिटॉक्स) करण्यासाठी उपाय:
✅ त्रिफळा चूर्ण आणि गुळवेल रस देऊन शरीरातील दोष कमी करता येतात.
✅ नियमित अभ्यंग (तेलमर्दन) केल्याने त्वचा निरोगी राहते.
✅ उष्ण हवामानात सतत पाणी आणि नारळ पाणी द्यावे.

🟢 स्वच्छता आणि दिनचर्या:
✅ मुलांना दररोज स्वच्छ कोमट पाण्याने आंघोळ घालावी.
✅ नैसर्गिक साबण आणि हर्बल उटण्याचा वापर करावा.
✅ उन्हात जाण्यापूर्वी त्वचेला नारळ तेल किंवा एलोवेरा जेल लावावे.

३. निष्कर्ष

बालकांच्या त्वचेची काळजी घेताना त्रिदोषांचे संतुलन ठेवणे गरजेचे आहे. योग्य आहार, स्निग्ध पदार्थ, हर्बल उपाय आणि स्वच्छता यामुळे त्वचारोग टाळता येतात. आयुर्वेदानुसार साधे, घरगुती उपाय वापरल्यास मुलांची त्वचा आरोग्यदायी आणि तेजस्वी राहू शकते.

"सेंद्रिय आहार, नैसर्गिक औषधी आणि आयुर्वेदिक दिनचर्येने मुलांच्या त्वचेचे आरोग्य जपूया!"

 

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522