बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -31)

31.  बालकांसाठी योग्य दिनचर्या आणि आरोग्यदायी सवयी

22.   परिचय:
बालकांचे आरोग्य आणि मानसिक विकास हा त्यांच्या दिनचर्येवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असतो. योग्य दिनचर्या आणि आरोग्यदायी सवयी लहानपणापासून आत्मसात केल्या तर मुलांचे शारीरिक, मानसिक आणि बौद्धिक आरोग्य चांगले राहते. आयुर्वेदात दिनचर्येला विशेष महत्त्व देण्यात आले आहे. लहान मुलांना नैसर्गिक आणि सात्त्विक जीवनशैली शिकवली तर त्यांचे आरोग्य उत्तम राहते आणि भविष्यात होणाऱ्या विकारांपासून त्यांना संरक्षण मिळते.

.  १. आयुर्वेदानुसार बालकांसाठी योग्य दिनचर्या

25.  (१) प्रातःकाळची शिस्त (सकाळी उठण्याची सवय)

26.   ✅ सकाळी सूर्योदयापूर्वी किंवा सूर्योदयाच्या वेळी उठणे उत्तम.
✅ दिवसाची सुरुवात सकारात्मक विचार आणि प्रार्थनेने करावी.
✅ उठल्यानंतर लगेच तोंड धुणे आणि कोमट पाणी प्यावे.
✅ वज्रासन किंवा काही हलके योगासने केल्यास पचन सुधारते.

27.  (२) स्नान आणि शारीरिक स्वच्छता

28.   ✅ गायच्या तुपाने किंवा नैसर्गिक तेलाने अभ्यंग (मालिश) करावी.
✅ गरम पाण्याने स्नान करणे उत्तम.
✅ रोज दात घासणे, जिभेची स्वच्छता करणे आणि डोळे धुणे आवश्यक.
✅ केसांना नियमितपणे तेल लावल्याने डोक्याचे आरोग्य चांगले राहते.

29.  (३) आरोग्यदायी आहाराच्या सवयी

30.   ✅ सकाळी पचनास हलका आणि पौष्टिक नाश्ता घ्यावा.
✅ ताजे, सेंद्रिय आणि घरगुती अन्न प्राधान्याने द्यावे.
✅ फास्ट फूड, जंक फूड, कोल्ड्रिंक्स यापासून लहानपणापासूनच मुलांना दूर ठेवावे.
✅ आयुर्वेदानुसार सहा रसयुक्त (गोड, आंबट, तिखट, तुरट, कडू आणि खारट) संतुलित आहार द्यावा.
✅ रात्री झोपण्याच्या दोन तास आधी जेवण करावे.

31.  (४) शारीरिक आणि बौद्धिक विकासासाठी व्यायाम आणि योग

32.   ✅ मुलांनी दररोज किमान ३०-४५ मिनिटे मैदानी खेळ खेळावेत.
✅ योग आणि प्राणायाम (अनुलोम-विलोम, भ्रामरी) केल्याने मुलांची स्मरणशक्ती आणि एकाग्रता वाढते.
✅ सूर्यनमस्कार, बालासन, वज्रासन, आणि ताडासन ही मुलांसाठी फायदेशीर आसने आहेत.

33.  (५) योग्य झोप आणि विश्रांती

34.   ✅ मुलांनी रोज ठराविक वेळी झोपण्याची सवय लावावी.
✅ रात्री लवकर झोपणे आणि पुरेशी झोप घेणे आवश्यक आहे.
✅ झोपण्याआधी मोबाईल, टीव्ही किंवा इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांचा वापर टाळावा.
✅ झोपण्यापूर्वी अभ्यंग (पायांना आणि कपाळाला तुपाने मालिश) केल्यास झोप चांगली लागते.

35.  

              २. आरोग्यदायी सवयी बालकांमध्ये रुजवण्यासाठी उपाय

37.   ✅ नियमितपणे हात धुण्याची सवय लावावी – संक्रमण आणि आजार टाळण्यासाठी.
✅ योग्य बसण्याची आणि चालण्याची पद्धत शिकवावी – कण्याचे आरोग्य राखण्यासाठी.
✅ पाणी पिण्याच्या सवयी विकसित कराव्यात – शरीर हायड्रेटेड राहण्यासाठी.
✅ गोड पदार्थ, चॉकलेट्स आणि पॅकेज्ड फूड कमी प्रमाणात द्यावे.
✅ दररोज काही नवीन वाचन करण्याची सवय लावावी – बौद्धिक विकासासाठी.
✅ टीव्ही आणि मोबाइलच्या अतिवापरापासून वाचवावे.

३.   3.निष्कर्ष

40.   बालपणी अंगीकारलेल्या योग्य दिनचर्या आणि आरोग्यदायी सवयी पुढील आयुष्यात मोठा फरक घडवू शकतात. आयुर्वेदानुसार संतुलित आहार, नियमित व्यायाम, योग्य दिनचर्या आणि मानसिक शांती हे आरोग्याचे चार स्तंभ आहेत. पालकांनी लहान वयातच मुलांना या सवयी शिकवल्या तर त्यांचे आरोग्य आणि भविष्य दोन्ही उज्ज्वल राहील.

41.   ✨ "नैसर्गिक आणि संतुलित जीवनशैलीचा अंगीकार करून आपल्या बालकांचे आरोग्य अधिक सुदृढ बनवूया!" ✨

 

  Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522