बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -32)

32. ऋतूनुसार बालकांची काळजी आणि आरोग्य

परिचय:
ऋतू बदलाचा परिणाम मुलांच्या आरोग्यावर थेट होतो. आयुर्वेदानुसार, प्रत्येक ऋतूमध्ये वात, पित्त आणि कफ यांचे संतुलन बदलते, त्यामुळे सर्व ऋतूंमध्ये बालकांची काळजी योग्य प्रकारे घेणे आवश्यक असते. योग्य आहार, दिनचर्या आणि देखभालीच्या मदतीने मुलांचे आरोग्य मजबूत ठेवता येते.

१. हिवाळ्यात (हेमंत आणि शिशिर ऋतू) बालकांची काळजी

(नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी)

✅ शरीरातील उष्णता टिकवण्यासाठी गरम आणि पौष्टिक आहार द्यावा.
✅ डाळींचे सूप, तूप, गूळ, सुंठ आणि बदामयुक्त दूध द्यावे.
✅ सकाळी अभ्यंग (तिळाच्या तेलाने मालिश) करावी, त्यामुळे शरीर उष्ण राहते.
✅ थंड वाऱ्यापासून संरक्षणासाठी गरम कपडे वापरावेत.
✅ उष्ण पाणी पिण्याची सवय लावावी, त्यामुळे पचन सुधारते आणि कफाचा त्रास कमी होतो.

२. उन्हाळ्यात (ग्रीष्म ऋतू) बालकांची काळजी

(मार्च ते जून)

✅ गरमीमुळे शरीरातील जलीय अंश कमी होतो, त्यामुळे पुरेशी द्रवपदार्थ देणे गरजेचे आहे.
✅ कोकम सरबत, नारळ पाणी, गव्हाचा कणसाचा रस, ताक यांचा आहारात समावेश करावा.
✅ उन्हाच्या तीव्रतेपासून बचाव करण्यासाठी हलकी आणि सूती वस्त्रे वापरावी.
✅ शरीराला थंडावा मिळावा म्हणून गुलाब आणि चंदनयुक्त तेलाने मसाज करावा.
✅ थंड पाण्याने आंघोळ करून मुलांना उन्हातून वाचवावे.

३. पावसाळ्यात (वर्षा ऋतू) बालकांची काळजी

(जुलै ते सप्टेंबर)

✅ या काळात पचनशक्ती कमजोर होते, त्यामुळे हलका आणि सुपाच्य आहार द्यावा.
✅ तुपात परतलेले पदार्थ, गरम सूप आणि आल्याचा काढा उपयुक्त ठरतो.
✅ सर्दी-खोकल्याचा त्रास होऊ नये म्हणून गार पाणी व थंड पदार्थ टाळावेत.
✅ मुलांचे कपडे कोरडे आणि स्वच्छ ठेवावे.
✅ जंतुसंसर्ग टाळण्यासाठी हात-पाय धुण्याची सवय लावावी.

४. शरद ऋतूमध्ये बालकांची काळजी

(ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर)

✅ या ऋतूत शरीरात पित्ताचे प्रमाण वाढते, त्यामुळे गोड, थंड आणि स्निग्ध पदार्थ द्यावेत.
✅ तांदूळ, तुप, दूध आणि साखरयुक्त पदार्थ आहारात ठेवावेत.
✅ डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी त्रिफळा चूर्ण आणि गुलाब पाणी उपयुक्त ठरते.
✅ उन्हात खेळताना मुलांना टोपी किंवा गॉगल घालावे.
✅ जड, तळलेले आणि मसालेदार पदार्थ टाळावेत.

५. वसंत ऋतूमध्ये बालकांची काळजी

(मार्च ते एप्रिल)

✅ कफ वाढण्याची शक्यता असल्याने गोड पदार्थ आणि थंड पेय कमी द्यावेत.
✅ व्यायाम आणि योगासने करून शरीर हलके ठेवावे.
✅ आल्याचा काढा, मध आणि सुंठ यांचा आहारात समावेश करावा.
✅ हळद आणि तुळशीयुक्त दूध देऊन प्रतिकारशक्ती वाढवावी.
✅ गरम पाणी पिण्याची सवय लावावी, त्यामुळे कफाचा त्रास कमी होतो.

निष्कर्ष

ऋतूनुसार आहार आणि दिनचर्येमध्ये योग्य बदल केल्यास मुलांचे आरोग्य उत्तम राहते आणि त्यांना ऋतुसंक्रमणाच्या समस्यांपासून संरक्षण मिळते. आयुर्वेदानुसार प्रत्येक ऋतूच्या वैशिष्ट्यानुसार आहार, वस्त्र, स्नान आणि दिनचर्या ठरवावी, ज्यामुळे मुलांची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढेल आणि त्यांचे आरोग्य सुदृढ राहील.

"आयुर्वेदानुसार ऋतूमानानुसार जीवनशैली बदला आणि बालकांचे आरोग्य उत्तम ठेवा!" 

 

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522