बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -33)

 33. उन्हाळ्यात मुलांची विशेष काळजी कशी घ्यावी?

उन्हाळ्याचा तीव्र तापमानवाढ मुलांच्या आरोग्यावर मोठा परिणाम करू शकतो. शरीरातील पाण्याचे प्रमाण कमी होणे, उष्णतेचे विकार, सर्दी-खोकला, जंतुसंसर्ग यांसारख्या समस्या उन्हाळ्यात जास्त प्रमाणात दिसतात. आयुर्वेदानुसार, या ऋतूमध्ये पित्तदोष वाढतो, त्यामुळे मुलांची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. योग्य आहार, पोषक पेय, योग्य वस्त्र आणि स्नान पद्धती यामुळे उन्हाळ्यात मुलांना निरोगी ठेवता येते.

१. उन्हाळ्यात मुलांसाठी योग्य आहार

✅ हलका आणि सुपाच्य आहार द्या: उन्हाळ्यात पचनशक्ती कमी होते, त्यामुळे जड, तळलेले, मसालेदार पदार्थ टाळावेत.
✅ पचनशक्ती सुधारण्यासाठी आहारात ताज्या फळांचा समावेश करावा: आंबे, संत्री, डाळिंब, पेरू, काकडी यांसारखी पचनास हलकी फळे द्यावीत.
✅ तुप आणि ताकाचा समावेश करावा: तूप पित्तशामक असून ताक पचन सुधारते आणि शरीर थंड ठेवते.
✅ जड आणि उष्ण अन्न टाळावे: मसालेदार पदार्थ, तळलेले पदार्थ, लोणची, आंबट पदार्थ आणि तेलकट पदार्थ टाळावेत.
✅ गोड पदार्थ आणि आईस्क्रीम मर्यादित प्रमाणात द्यावे: गोड पदार्थ जास्त प्रमाणात खाल्ल्यास उष्णता वाढते आणि अपचन होते.

२. उन्हाळ्यात मुलांसाठी उपयुक्त आयुर्वेदिक पेय

✅ नारळ पाणी: शरीराला थंडावा देऊन उष्णतेपासून संरक्षण करते.
✅ कोकम सरबत: पित्तशामक आहे आणि शरीरातील इलेक्ट्रोलाइट संतुलन राखते.
✅ आवळा सरबत: रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते आणि शरीरातील उष्णता कमी करते.
✅ गव्हाचा कणसाचा रस: नैसर्गिक थंडावा देतो आणि शरीर हायड्रेट ठेवतो.
✅ गुळ आणि सौंफयुक्त पाणी: पचन सुधारते आणि उष्णतेपासून संरक्षण करते.

३. मुलांसाठी उन्हाळ्यातील योग्य कपडे आणि रहाणीमान

✅ सूट, हलकी आणि सैलसर कपडे वापरावेत: सूती कपडे शरीराला श्वास घेण्यास मदत करतात आणि घामामुळे होणाऱ्या जंतुसंसर्गापासून संरक्षण करतात.
✅ डोक्याचे संरक्षण करावे: उन्हात जाताना टोपी घालावी किंवा गॉगल वापरावा.
✅ थंड ठिकाणी खेळण्याचा सल्ला द्यावा: दुपारच्या वेळेस उन्हात खेळणे टाळावे.
✅ रात्री हलका आहार घ्यावा: रात्री उष्णतेचा त्रास होऊ नये म्हणून हलके आणि लवकर पचणारे अन्न द्यावे.

४. उन्हाळ्यातील स्नान आणि स्वच्छता

✅ थंड पाण्याने आंघोळ करावी: शरीराला उष्णतेपासून आराम मिळतो.
✅ स्नानासाठी गुलाबपाणी आणि चंदनयुक्त उटणे वापरावे: त्वचा थंड राहते आणि घामामुळे होणारे चट्टे आणि संसर्ग टाळता येतो.
✅ गालांवर आणि शरीरावर गुलाब जल शिंपडावे: त्यामुळे त्वचेला ताजेतवाने वाटते आणि उष्णतेपासून आराम मिळतो.
✅ हात-पाय वारंवार धुण्याची सवय लावावी: उन्हाळ्यात जंतुसंसर्ग होण्याचा धोका जास्त असतो.

५. उष्णतेपासून बचावासाठी खास आयुर्वेदिक उपाय

🌿 शतावरी कल्प: शरीरातील उष्णता कमी करण्यासाठी शतावरी कल्प दूधात मिसळून देता येतो.
🌿 गुलकंद: शरीरातील उष्णता आणि पित्तदोष कमी करतो.
🌿 आल्याचा काढा: उन्हामुळे होणाऱ्या थकव्यावर गुणकारी.
🌿 त्रिफळा चूर्ण: उन्हाळ्यात पचनशक्ती सुधारण्यासाठी त्रिफळा चूर्ण घेता येते.
🌿 धूपन (धूप लावणे): मच्छर आणि जंतुसंसर्गापासून संरक्षण करण्यासाठी आयुर्वेदिक धूप वापरावा.

निष्कर्ष

उन्हाळ्यात मुलांची योग्य काळजी घेतल्यास त्यांचे आरोग्य निरोगी आणि तंदुरुस्त राहू शकते. योग्य आहार, पुरेशी विश्रांती, थंड पेय, हलका आहार आणि योग्य वस्त्रे यामुळे उन्हाळ्यातील त्रास टाळता येतो. आयुर्वेदानुसार शरीरातील उष्णता नियंत्रित ठेवण्यासाठी योग्य आहार आणि दिनचर्या ठेवल्यास उन्हाळा मुलांसाठी आनंददायक आणि निरोगी राहील.

"उन्हाळ्यात नैसर्गिक आणि आयुर्वेदिक उपायांनी मुलांचे आरोग्य जपा आणि त्यांना उष्णतेच्या विकारांपासून सुरक्षित ठेवा!" 

 

 Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522