बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -34)

 34. हिवाळ्यात रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी आयुर्वेदिक उपाय

हिवाळ्यात हवामान थंड आणि कोरडे असल्याने मुलांच्या शरीराची उष्णता टिकून राहते, पण त्याच वेळी रोगप्रतिकारक शक्ती कमी झाल्यास सर्दी, खोकला, ताप आणि त्वचारोग यांसारख्या त्रासांचा सामना करावा लागू शकतो. आयुर्वेदानुसार, हिवाळ्यात वात आणि कफ दोष वाढतात, त्यामुळे शरीराची प्रतिकारशक्ती टिकवण्यासाठी योग्य आहार, औषधी, दिनचर्या आणि घरगुती उपाय करणे आवश्यक आहे.

१. हिवाळ्यातील पौष्टिक आणि रोगप्रतिकारक आहार

1. गूळ आणि तूप: हिवाळ्यात शरीराला उष्णता देणारा आणि पचन सुधारणारा गूळ आणि तूप आहारात असावा.
2. सुपारी, सुंठ, हळद आणि मध: हिवाळ्यात सर्दी-खोकल्यापासून संरक्षण करण्यासाठी उत्तम आहे.
3. ड्रायफ्रूट्स: बदाम, अक्रोड, खजूर, मनुका आणि पिस्ता यांचा समावेश आहारात करावा.
4. हिरव्या पालेभाज्या: हिवाळ्यात मेथी, पालक, हरभऱ्याची भाजी, शेपू यांचा आहारात समावेश करावा.
5. गाजर, बीट आणि आवळा: या पदार्थांमध्ये लोह, जीवनसत्त्वे आणि अँटीऑक्सिडंट्स असतात, जे रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात.
6. गुळवेल आणि आवळा रस: रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी दररोज एक चमचा घ्यावा.

२. हिवाळ्यातील आरोग्यदायी आयुर्वेदिक पेय

1. गायच्या दुधात हळद आणि गूळ: रात्री झोपण्यापूर्वी घेतल्याने प्रतिकारशक्ती वाढते.
2. सौंफ, सुंठ आणि दालचिनी यांचा काढा: हिवाळ्यात गळ्याचे आजार, सर्दी आणि खोकला यावर उपयुक्त.
3.  बदाम आणि खजूराचा दूध: शरीर उष्ण ठेवण्यास मदत करते आणि हाडे बळकट करते.
4. तुळशी आणि मधाचा काढा: सर्दी-खोकल्यावर रामबाण उपाय.

३. हिवाळ्यात योग्य दिनचर्या आणि जीवनशैली

1. सकाळी लवकर ऊन घेणे: हिवाळ्यात सुर्यप्रकाशातून नैसर्गिक जीवनसत्त्व ‘D’ मिळते, जे हाडांसाठी आवश्यक आहे.
2. अभ्यंग (तेल मालिश) करणे: तिळाचे तेल किंवा बादाम तेल लावल्याने त्वचा कोरडी पडत नाही आणि वात दोष संतुलित राहतो.
3. योग आणि प्राणायाम: शरीरातील उष्णता टिकवण्यासाठी सूर्यनमस्कार, भस्त्रिका आणि अनुलोम-विलोम करावेत.
4. गरम पाणी पिणे: हिवाळ्यात थंड पाण्याऐवजी कोमट पाणी प्यायल्याने पचन सुधारते आणि शरीर स्वच्छ राहते.

४. हिवाळ्यातील विशेष आयुर्वेदिक उपाय

1. च्यवनप्राश: प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी दररोज सकाळी एक चमचा घ्यावा.
2. त्रिफळा चूर्ण: हिवाळ्यात पचनशक्ती चांगली राहण्यासाठी त्रिफळा चूर्ण उपयुक्त आहे.
3. गुळवेल आणि अश्वगंधा: शरीरातील उष्णता आणि रोगप्रतिकारशक्ती टिकवण्यासाठी हिवाळ्यात उत्तम.
4. साजूक तूप: पचनशक्ती सुधारण्यासाठी आणि वात दोष नियंत्रित ठेवण्यासाठी आहारात साजूक तुपाचा वापर करावा.

निष्कर्ष

हिवाळ्यात योग्य आहार, दिनचर्या आणि आयुर्वेदिक औषधे यांचा समतोल ठेवला तर मुलांची रोगप्रतिकारशक्ती मजबूत राहते. नियमित योग, गरम पाणी, साजूक तूप, हळदीचे दूध आणि च्यवनप्राश यांचा समावेश केल्यास हिवाळ्यात मुलांना सर्दी-खोकल्याचा त्रास होणार नाही. आयुर्वेदाच्या मदतीने नैसर्गिक आणि सुरक्षित पद्धतीने मुलांचे आरोग्य उत्तम ठेवता येईल.

"हिवाळ्यात आयुर्वेदिक उपायांनी मुलांचे आरोग्य सुदृढ आणि निरोगी ठेवा!" 

 

 

 Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522