बालसंजीवनी - आयुर्वेद बालकांसाठी (भाग -46)

46. लसीकरण आणि आयुर्वेद

परिचय

बालकांचे आरोग्य सुरक्षित ठेवण्यासाठी लसीकरण (Vaccination) हा एक महत्त्वाचा आधुनिक वैज्ञानिक उपाय आहे. जन्मानंतर बालकांना विविध संसर्गजन्य आजारांपासून संरक्षण मिळावे यासाठी वेळोवेळी लसीकरण करणे आवश्यक असते. मात्र, आयुर्वेदामध्येही शरीराची नैसर्गिक प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी विविध उपाय आहेत. आजच्या काळात आधुनिक लसीकरण आणि आयुर्वेद यांचा समन्वय करून बालकांचे आरोग्य अधिक दृढ करता येते.

१) लसीकरणाचे महत्त्व

लसीकरणाद्वारे बालकांना अनेक संसर्गजन्य रोगांपासून संरक्षण मिळते. उदाहरणार्थ, क्षय (टीबी), पोलिओ, धनुर्वात (टिटॅनस), गोवर, हिपॅटायटीस-B, रूबेला इत्यादी रोगांपासून बचाव करण्यासाठी लसीकरण अनिवार्य आहे. यामुळे—

✔ प्रतिकारशक्ती वाढते
✔ घातक संसर्गजन्य रोग टाळता येतात
✔ समाजात संसर्ग पसरण्याचा धोका कमी होतो
✔ बालमृत्यू दर कमी होतो

२) आयुर्वेद आणि नैसर्गिक रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणारे उपाय

आयुर्वेदानुसार, शरीराला बाह्य संसर्गजन्य रोगांपासून वाचवण्यासाठी रोगप्रतिकारशक्ती (Ojas) मजबूत असणे आवश्यक आहे. लसीकरणाबरोबरच आयुर्वेदात प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी पुढील नैसर्गिक उपाय सांगितले आहेत—

अ) स्वर्णप्राशन (Suvarnaprashan)

👉 काय आहे?

·        सुवर्णभस्म (सोन्याचा सूक्ष्म चूर्ण), मध, तूप आणि आयुर्वेदिक औषधी यांचा एक विशिष्ट प्रकारे तयार केलेला लेप बालकांना दिला जातो.

·        यामुळे शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते आणि मेंदूची वाढ सुधारते.

👉 लाभ:
✔ स्मरणशक्ती वाढते
✔ मेंदूचे कार्य सुधारते
✔ वारंवार होणाऱ्या सर्दी-खोकल्यापासून संरक्षण मिळते
✔ रोगप्रतिकारशक्ती वाढते

ब) बालकांसाठी औषधी घटक

✔ च्यवनप्राश – प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी उत्तम
✔ गिलोय (गुळवेल) – नैसर्गिक रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते
✔ अश्वगंधा – शरीर बळकट करते
✔ तुळशी अर्क – सर्दी-खोकला टाळण्यासाठी
✔ शतावरी आणि विदारीकंद – पौष्टिकता वाढवण्यासाठी

३) लसीकरण आणि आयुर्वेद – एकत्रित दृष्टीकोन

·        लसीकरणाने शरीर बाहेरून रोगप्रतिकारक्षम होते, तर आयुर्वेदाचे उपाय शरीराला आतून बळकट करतात.

·        लसीकरणानंतर काही बालकांना ताप, सूज किंवा अशक्तपणा जाणवू शकतो. अशा वेळी, हळदीचे दूध, गुळवेल काढा, तुळशीचा रस, सुंठ-गूळ यांसारखे घरगुती उपाय दिल्यास साइड इफेक्ट्स कमी होतात.

·        लसीकरणासोबत बालकांना योग्य आहार, मसाज, आणि नैसर्गिक आयुर्वेदिक उपाय दिल्यास त्यांची प्रतिकारशक्ती अधिक बळकट होते.

निष्कर्ष

लसीकरण आणि आयुर्वेद हे दोन्ही बालकांच्या आरोग्यासाठी पूरक आहेत. लसीकरणामुळे संसर्गजन्य रोग रोखता येतात, तर आयुर्वेदाच्या मदतीने नैसर्गिक रोगप्रतिकारशक्ती वाढवता येते. त्यामुळे, आधुनिक विज्ञान आणि पारंपरिक आयुर्वेद यांचा योग्य समन्वय साधून मुलांचे आरोग्य सुरक्षित ठेवावे.

 "स्वस्थ बालकांसाठी लसीकरण आणि आयुर्वेदाचा समतोल ठेवा!" 

 

Dr. Bhushan Kale.

Dr. Smita Kale.

Contact - 9665351355

               - 8888511522